< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

93/08/20

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ضمان نقصِ قدرت خریدِ پول رایج/بررسی بعض اقوال/ربای قرضی/تحریم ربا
در موضوع نقص قدرت خرید بوسیله پول بودیم. گفتیم باید بین اختلاف کم و اختلاف فاحش تفصیل داد. بنا بر همین نظر جبران نقص در مواردی که اختلاف فاحش و زیاد وجود دارد،لازم اما در مواردی که اختلاف کم است بنا بر سیره مستمر که بر عدم اعتنا بر اختلاف کم وجود دارد لازم نمی باشد. لکن این سیره در اختلاف فاحش وجود ندارد چرا که این گونه تورم و اختلاف قدرت پول، امری جدید است و تا زمانی که پول رایج درهم و دینار بود بدلیل ارزش ذاتی آنها که از جنس طلا و نقره بودند، این بالا و پایین و اختلاف قدرت، به مقدار کمی بود که سیره مستقره اعتنایی به آن نمی نمود.
بررسی دو روایت
گاهی تاثیر تورم به شکلی می شود که بعد از گذشت مدت کوتاهی ارزش پول به یک پنجم و یک دهم ارزش سابق آن می رسد. با توجه به این نکته که موضوع تورم، امری مستحدث و جدید است سیره ای نیز بر آن قائم نشده و نمی توان به سیره تمسک نمود. لذا باید مقتضای ادله را ملاحظه کرد که بنا بر آن لازم است این اختلاف جبران گردد. با توجه به این مقدمه به بررسی روایاتی می پردازیم که بتوان قاعده ای کلی از آنها استخراج نمود.
باب نهم از ابواب صرف که باب حکم کسی است که از دیگران درهم و دینار طلب دارد لکن قیمت درهم و دینار قبل از حساب و کتاب تغییر می کند، مربوط به بحث ما بوده و ما چند روایت از این باب را بررسی خواهیم نمود.
روایت اول:
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عُتْبَةَ الْهَاشِمِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع عَنْ رَجُلٍ يَكُونُ عِنْدَهُ- دَنَانِيرُ لِبَعْضِ خُلَطَائِهِ فَيَأْخُذُ مَكَانَهَا وَرِقاً فِي حَوَائِجِهِ- وَ هُوَ يَوْمَ قُبِضَتْ سَبْعَةٌ وَ سَبْعَةٌ وَ نِصْفٌ بِدِينَارٍ- وَ قَدْ يَطْلُبُ صَاحِبُ الْمَالِ بَعْضَ الْوَرِقِ- وَ لَيْسَتْ بِحَاضِرَةٍ فَيَبْتَاعُهَا لَهُ الصَّيْرَفِيُّ- بِهَذَا السِّعْرِ وَ نَحْوِهِ ثُمَّ يَتَغَيَّرُ السِّعْرُ قَبْلَ أَنْ يَحْتَسِبَا- حَتَّى صَارَتِ الْوَرِقُ اثْنَيْ عَشَرَ بِدِينَارٍ هَلْ يَصْلُحُ ذَلِكَ لَهُ- وَ إِنَّمَا هِيَ بِالسِّعْرِ الْأَوَّلِ حِينَ قَبَضَ- كَانَتْ سَبْعَةٌ وَ سَبْعَةٌ وَ نِصْفٌ بِدِينَارٍ- قَالَ إِذَا دُفِعَ إِلَيْهِ الْوَرِقُ بِقَدْرِ الدَّنَانِيرِ فَلَا يَضُرُّهُ- كَيْفَ كَانَ الصُّرُوفُ فَلَا بَأْسَ. [1]
بررسی سندی روایت: در کتب رجالی ما به دو عبدالملک بن عتبه بر می خوریم که یکی کوفی و دیگری هاشمی است و اولی موثق ولی دومی توثیق نشده، البته شاید در واقع ایشان نیز ثقه باشد لکن ما ثوثیقی از او نداریم، لذا این راوی مهمل است. بنا بر این روایت از حیث سندی معتبر نیست لکن روایتیست که جای تامل دارد. البته روایت توسط شیخ طوسی به طریق دیگری نیز وارد شده که آن نیز ضعیف می باشد.
بررسی دلالی روایت:خلطاء یعنی دوستان، در این روایت فرد ودعی به مقداری از دراهم نیازمند می شود و یک دینار از اموال نزد خود برمی دارد. قیمت و قدرت درهم در روزی که ودعی آن را برداشت یک هفتم یا هفت و نیم درهم در مقابل یک دینار بود و ارزش بالایی داشت در حالی که متعارف آن است که هر درهم یک دهم دینار است، زیرا دیه انسان هزار دینار و در صورتی که با درهم محاسبه شود ده هزار درهم می باشد. البته گاهی قیمت درهم و دینار تغییر می کند و دچار فراز و فرود می شوند.
در این حال صاحب ودیعه مقداری از مال به صورت درهم طلب کرد لکن ودعی چیزی را که صاحب مال طلب کرده بود نداشت و برای تهیه آن نزد صراف رفت تا پول های خود را تبدیل کند و به او بپردازد. بعد از آن و در زمان تسویه حساب قیمت درهم تنزل پیدا کرده و کم شد به طوری که یک دینار در مقابل دوازده درهم قرار گرفت.
حال سوال این است که آیا باید قیمت درهم به قیمت روز تسویه حساب یا به قیمت روز اخذ آن محاسبه شود؟
امام علیه السلام در پاسخ به این سوال فرمودند: اگر در روز بازپرداخت درهم به صاحب آن ها تمام مبلغ به قیمت یک دینار در مقابل هفت درهم پرداخت شده و چیزی از آن باقی نمانده یعنی مثلاً هفتاد درهم به صاحب مال پرداخت شده باشد و در روز رد دین حساب تسویه شده باشد، ولو اینکه بعد از رد دین محاسبه بدهی ننموده باشند و در زمان محاسبه قیمت تغییر کرده باشد، کفایت می کند. یعنی میزان، زمان باز پرداخت است ولو اینکه محاسبه نشده باشد و در زمان محاسبه قیمت تفاوت کرده باشد.
در این روایت قیمت درهم در زمان اخذ زیاد و بعد از آن نزول کرده، که در آن، تغییر، عکس فرض بحث ما یعنی نزول قدرت پول می باشد. لکن مستفاد از این روایت این است که قیمت و قدرت پول بالا یا پایین رود در هر صورت مهم و میزان قیمت پول در روز رد و بازپرداخت دین می باشد.
روایت دوم:
وَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِيمَ ع عَنِالرَّجُلِ يَكُونُ لِي عَلَيْهِ الْمَالُ- فَيُقَبِّضُنِي بَعْضاً دَنَانِيرَ وَ بَعْضاً دَرَاهِمَ- فَإِذَا جَاءَ يُحَاسِبُنِي لِيُوَفِّيَنِي- يَكُونُ قَدْ تَغَيَّرَ سِعْرُ الدَّنَانِيرِ- أَيَّ السِّعْرَيْنِ أَحْسُبُ لَهُ- الَّذِي كَانَ يَوْمَ أَعْطَانِي الدَّنَانِيرَ- أَوْ سِعْرَ يَوْمِيَ الَّذِي أُحَاسِبُهُ - فَقَالَ سِعْرَ يَوْمَ أَعْطَاكَ الدَّنَانِيرَ- لِأَنَّكَ حَبَسْتَ مَنْفَعَتَهَا عَنْهُ. [2]
بررسی سندی روایت:ابی علی اشعری همان احمد بن ادریس است که از کبار علما و روات است، محمد بن عبد الجبار نیز ثقه است، صفوان نیز از اصحاب اجماع و اسحاق ابن عمار نیز ثقه و جلیل القدر است لکن فطحی المذهب می باشد، بنا بر این روایت معتبر بوده لکن بدلیل وجود اسحاق بن عمار در سند موثقه می باشد.
بررسی دلالی روایت:از امام علیه السلام سوال شد: فردی به من بدهکار بود، او بخشی از بدهی خود را به صورت قسمتی از دینار و قسمتی از درهم پرداخت کرد، در روز محاسبه که قصد پرداخت ما بقی دین را داشت قیمت دینار تغییر کرد، در این حال کدام قیمت پول باید محاسبه شود؟ قیمت روزی که دینار ها را بازگرداند یا قیمت روز محاسبه ولو آنکه قبلا دینارها را باز گردانده باشد؟ امام علیه السلام فرمودند: ملاک و میزان قیمت دینار در روزی است که پول ها را باز پرداخته است.
امام علیه السلام در تعلیل کلام خود فرمود: زیرا با رد دین منافع دینار ها از وی سلب شد چرا که دیگر دیناری در دست وی نبود تا بتواند از منافع آن استفاده کند، بنا بر این نزول قیمت بعد از آن تاثیری در بدهی وی نخواهد داشت.
بنا بر این این روایت هم از نظر سند و هم از نظر دلالت تمام می باشد.
قاعده کلی مستخرَج از تعلیل امام
از تعلیل امام در این روایت قاعده عامه ای بدست می آید که فقها متعرض آن نشده اند، لکن ما می توانیم در موضوع بحث خود از آن استفاده کنیم. لذا اگر کسی بیست سال قبل صد هزار تومان قرض گرفته باشد باید منافعش در آن زمان را محاسبه کند چرا که بواسطه قرض منافع از دائن حبس شده است. لذا مدیون ضامن منافعی است که بواسطه قرض از دائن سلب شده است، با توجه به این نکته می یابیم که منفعت صد هزار تومانِ بیست سال قبل قابل قیاس با الان نیست و مدیون ضامن این منافع می باشد.
وصلی الله علی محمد و ال محمد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo