موضوع: ضمان نقصِ قدرت خریدِ پول رایج/بررسی بعض اقوال/ربای قرضی/تحریم ربا
بحث در کاهش قدرتِ خریدِ پول و ضمان آن بود. یعنی در صورتی که کسی از بیست سال پیش صد هزار تومان بر ذمه داشته باشد آیا باید به مماثل آن اکتفا نماید و همان مبلغ اسمی را بازگرداند یا آنکه لازم است قدرت خرید پول را مراعات نماید و با توجه به آن خود را برئ الذمه نماید.
مختار ما، تفصیل در موارد اختلاف
به نظر ما لازم است در این زمینه قائل به تفصیل شد زیرا بین صورتی که اختلاف اندک باشد و صورتی که اختلاف فاحشی وجود دارد تفاوت است. به نظر ما در مواردی که اختلاف کم است، تنزل ارزش پول مغتفر است و عرف توجهی به آن ننموده و به مماثلت ظاهری اکتفا می کند.
دلیل اغتفارِ اختلاف ناچیز
دلیل این قول سیره مستمر از زمان ائمه علیهم السلام می باشد، زیرا همانطور که میدانید این اختلاف کم در ارزش پول همیشه وجود دارد. مثلا در همان ازمنه ائمه گاهی در اثر قحطی اجناس گران می شدند و تبعا قدرت خرید کاهش می یافت و گاهی در اثر زیادی بارش باران و مساعد بودن هوا سالِ ارزانی و وفور نعمت بوده و قدرت خرید افزایش پیدا می کرد. با توجه به این نکته، اعتنایی به این امور ملاحظه نشده، مثلا اگر کسی صد درهم یا دینار بدهکار بوده، همان مبلغ را باز می گردانده و با اعطای همان مبلغ خود را برئ الذمه می نموده ولو آنکه قیمت ها در ابتدای قرض و زمان رد متفاوت بوده باشند، علت این مطلب این است که با توجه به ذاتی بودن قیمت پول در آن دوره، اختلاف قدرت خرید کم بوده و توجهی به آن نمی شده به صورتی که عنوان تورم موجود نبود. بنا بر این در موارد عادی سیره بر اغتفار جریان داشته. ما نیز در مواردی که اختلاف کم و متعارف باشد قائل به اغتفار می شویم.
در دولتهای بزرگ نیز می بینیم که اختلاف فاحشی در قیمت پول آن ها بوجود نیامده، مثلا قیمت دلار و قدرت خرید آن در امریکا و اروپا، الان و مثلا بیست سال قبل تفاوت فاحشی ندارد و مساویست.
لزوم مراعات اختلاف فاحش
اما در زمان و محیط زندگی ما با توجه به تورم، ارزش پول موجود با بیست سال قبل و ده سال قبل بسیار متفاوت است، لذا ما قائل به لزوم مراعات اختلاف فاحش هستیم و این مساله ای مستحدث و جدید است که در ازمنه سابق وجود نداشته و پس از ظهور اسکناس و تبدیل شدن پول هایی که ارزش ذاتی داشتند به پول های اعتباری عنوان تورم ظاهر شد، که در همه سال ها موجود بوده و در بعضی از سال ها بسیار زیاد می شد. بنا بر این قدرت خرید بعد از سه یا چهار سال زیاد شده و لازم است در رد دیون آن را مراعات نمود.
دلیل اول: در استدلال بر ادعای خود، بدلیل عدم وجود این نوع اختلاف فاحش در ازمنه گذشته نمی توانیم به سیره تمسک نماییم، لکن پول الان و بیست سال قبل مماثلتی با هم ندارند مثلا در خاطرم است که قیمت مسکن قبل از انقلاب صد هزار تومان بود لکن الان همان خانه را نمی توان با صد میلیون تومان خریداری نمود و قیمت آن شاید به حدود دویست میلیون تومان رسیده باشد. لذا می بینیم که این دو هیچ مماثلتی با یکدیگر ندارند یعنی صد هزار تومان الان شبیه صد هزار تومان چهل سال پیش نمی باشد.
دلیل دوم: پس از این استدلال، دلیلی واضح تر بیان می کنیم و آن استناد به فتوای فقهاست. ایشان در امثال این موارد که اختلاف فاحش است قائل به عدم کفایت می باشند، مثلا اگر کسی از برادرش ظرف آبی در صحرا و در تابستان و گرمی هوا قرض گرفت، رد دینش در زمستان و در کنار نهری از آب کفایت نمی کند. هرچند به حسب ظاهر این دو باهم مماثل باشند. چرا که این مماثلت ظاهری است و در واقع مماثلت صادق نمی باشد. زیرا ظرف آبی که در بیابان است، قیمتی میلیونی پیدا می کند اما ظرف آب در کنار نهر چنین ارزشی ندارد. بنا بر این مماثلت لازم است به ریشه ای و اساسی باشد و مماثلت ظاهری کافی نیست. با توجه به التفات فقها به این نکته، مطلب واضح شده و ما نیز به راحتی می توانیم فتوا دهیم به عدم کفایت مثل اسمی.
خلاصه مطلب این است که به نظر ما اگر اختلاف کم باشد سیره بر اغتفار و عدم اعتنا بوده لکن اگر اختلافی فاحش وجود داشته باشد با توجه به عدم مماثلت و فتوای فقها بر عدم کفایت مماثل ظاهری، ما نیز فتوا به عدم اغتفار در موارد وجود اختلاف فاحش میدهیم.
وصل الله علی محمد و ال محمد.