درس خارج فقه استاد موسوی جزایری
92/10/15
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: زیادی رکن یا رکعت در نماز احتیاط /کیفیت
نماز احتیاط/کتاب الصلاة
ر مساله یازدهم گفتیم اگر مصلی شک در اتیان در نماز احتیاط کند که آیا آن را اتیان کرده یا خیر دو حالت متصور است. یا آنکه شک بعد از زوال وقت عارض شده یا قبل از زوال وقت.
شک در اتیان نماز احتیاطی که باید خارج از وقت اتیان شود
اما فرض نادری وجود دارد غیر از فروضی که مطرح شد. این فرض در جایی است که مصلی مقدار کمی قبل از زوال وقت نماز خود را اتیان نماید به صورتی که یک یا دو رکعت از نماز را در وقت و مقداری از نماز را بنا به قاعده من ادرک خارج از وقت بخواند. حال اگر مصلی در چنین نمازی و بعد از زوال وقت شک کند که سه یا چهار رکعت خوانده، بنا بر وظیفه اش باید بنا را بر چهار گذاشته و نماز را تمام نماید و بعد از نماز، دو رکعت نماز احتیاطی بجا آورد. اما اگر قبل از خواندن نماز در اتیان آن شک نماید، شک او خارج از وقت می باشد. در این فرض مصلی باید نماز احتیاط را بجا آورد زیرا آنچه دلیل بر عدم نیاز به اتیان نماز احتیاط در خارج از وقت می شد، اجرای قاعده حیلوله بود که در این فرض جاری نمی باشد. زیرا این قاعده فقط در جایی جاری است که انسان مکلف به نماز در وقت خود باشد ولی وقت نماز زائل گردد و انسان شک کند که نماز را در وقت خود اتیان نموده است یا خیر. اما در فرض اخیر که بعض رکعات نماز بعد از زوال وقت خوانده شده باشند نه قاعده حیلوله و نه قاعده تجاوز انطباق پیدا نخواهد کرد. زیرا ظرف نماز به حسب طبیعت اولیه خارج از وقت بوده.
مساله دوازدهم، زیادی رکن یا رکعت در نماز احتیاط
مسألة 12: لو زاد فيها ركعة أو ركناً و لو سهواً بطلت و وجب عليه إعادتها ثمّ إعادة الصلاة
قول به اعاده نماز احتیاط از باب احتیاط است. زیرا اگر در نماز احتیاط رکن یا رکعتی اضافه شود آن نماز باطل است و اعاده نماز احتیاط ثمره ای ندارد. چرا که وقوع این مقدار زائد مبطل نماز است و در این صورت نماز احتیاط و بالتبع نماز اصلی باطل خواهند بود و مصلی باید نماز خود را از ابتدا اعاده نماید. اما اگر فرض شود که نماز احتیاط نمازی مستقل است، نسبت نماز احتیاط به نماز اصلی مثل نسبت بین نماز ظهر و عصر می باشد، ضرری به نماز دیگری وارد نمی کند. لذا فقط باید نماز احتیاط اعاده گردد.
اما مرحوم سید به علت مردد شدن بین اینکه نماز احتیاط نماز مستقل است یا جزئی از نماز مشکوک فتوا به وجوب اعاده نماز احتیاط و پس از آن اعاده اصل نماز داده است. اعاده نماز احتیاط در صورتی است که آن را مستقل بدانیم و اعاده اصل نماز در صورتی است که نماز احتیاط را متمم نماز اصلی بدانیم.
به نظر ما چنانکه سابقا بیان کردیم نماز احتیاط جزئی از نماز اصلی است و لذا لازم نیست نماز احتیاط اعاده شود و تنها اعاده اصل نماز کفایت میکند.
مساله سیزدهم، شک در اتیان بعض افعال نماز احتیاط
مسألة 13: لو شكّ في فعل من أفعالها فإن كان في محلّه أتى به و إن دخل في فعل مترتّب بعده بنى على أنّه أتى به كأصل الصلاة
در صورتی که شکی در اتیان یکی از افعال نماز احتیاط عارض شود اگر در وقت باشد باید اتیان شود. علت این حکم استصحاب عدم می باشد. با این تقریر که مصلی نمی داند مثلاً یک سجده بجا آورده یا دو سجده بنا بر استصحاب عدم اتیان باید آن را بجا آورد. اما اگر همین شک بعد از محل عارض شود قاعده تجاوز در جمیع تقادیر چه نماز احتیاط مستقل باشد و چه جزء متمم مانع از وجوب اتیان آن می گردد. در این حکم تفاوتی بین نماز احتیاط و دیگر نماز ها نمی باشد.
مساله چهاردهم، شک در عروض شکی که موجب نماز احتیاط است
مسألة 14: لو شكّ في أنّه هل شكّ شكّاً يوجب صلاة الاحتياط أم لا، بنى على عدمه
ظاهرا فرض بحث در شک بعد از فراغ از نماز است. یعنی مصلی نماز خود را تمام کرد و سلام داد. بعد از نماز شک می کند آیا مثلاً بین سه و چهار شک کردم که خواندن نماز احتیاط لازم گردد یا خیر؟ در این صورت مصلی باید بنا را بر عدم شک و عدم وجوب نماز احتیاط بگذارد. قاعده دیگری که در این فرض جاری می باشد، قاعده عدم اعتنا به شک بعد از فراغ می باشد.
مساله پانزدهم، شک در عدد رکعات نماز احتیاط
مسألة 15: لو شكّ في عدد ركعاتها فهل يبني على الأكثر إلّا أن يكون مبطلًا فيبني على الأقل، أو يبني على الأقل مطلقاً؟ وجهان
در صورتی که مصلی در عدد رکعات نماز احتیاط شک کند وظیفه چیست؟ به اعتبار قاعده لاسهو فی السهو که ادله و روایات متعدد و معتبری بر آن دلالت دارد، شک به منزله عدم است و نباید به آن اعتنا نمود. سهو در بسیاری از مواقع بر شک یا نسیان ویا سهو اطلاق می شود و این قاعده به این معناست که در صورتی که در چیزی به واسطه این ها بر انسان واجب شود مثل نماز احتیاط که بواسطه شک در نماز واجب می گردد، شک عارض شود، چیز دیگری بواسطه شک در واجب بدلیل سهو، واجب نمی گردد. یعنی شک انسان در این جا بمنزله عدم است و از شکوک ملغی است که نباید به آنها اعتنا نمود.
در این صورت باید به مصلحت عمل نمود یعنی اگر اکثر مفید است باید بنا را بر اکثر گذاشت. مثل شک بین یک و دو در نماز احتیاط دو رکعتی و اگر اقل مفید است باید بنا را بر اقل گذاشت. مثل شک بین دو و سه در نماز احتیاط. مثال دیگر شک در تعداد سجدها در سجده سهو است. همچنین در اجزاء منسیه ای که لازم است قضا شوند. در تمام این موارد نباید به شک اعتنا شود و باید بنا را بر آنچه مصلحت اقتضا دارد گذاشت.
والسلام
ر مساله یازدهم گفتیم اگر مصلی شک در اتیان در نماز احتیاط کند که آیا آن را اتیان کرده یا خیر دو حالت متصور است. یا آنکه شک بعد از زوال وقت عارض شده یا قبل از زوال وقت.
شک در اتیان نماز احتیاطی که باید خارج از وقت اتیان شود
اما فرض نادری وجود دارد غیر از فروضی که مطرح شد. این فرض در جایی است که مصلی مقدار کمی قبل از زوال وقت نماز خود را اتیان نماید به صورتی که یک یا دو رکعت از نماز را در وقت و مقداری از نماز را بنا به قاعده من ادرک خارج از وقت بخواند. حال اگر مصلی در چنین نمازی و بعد از زوال وقت شک کند که سه یا چهار رکعت خوانده، بنا بر وظیفه اش باید بنا را بر چهار گذاشته و نماز را تمام نماید و بعد از نماز، دو رکعت نماز احتیاطی بجا آورد. اما اگر قبل از خواندن نماز در اتیان آن شک نماید، شک او خارج از وقت می باشد. در این فرض مصلی باید نماز احتیاط را بجا آورد زیرا آنچه دلیل بر عدم نیاز به اتیان نماز احتیاط در خارج از وقت می شد، اجرای قاعده حیلوله بود که در این فرض جاری نمی باشد. زیرا این قاعده فقط در جایی جاری است که انسان مکلف به نماز در وقت خود باشد ولی وقت نماز زائل گردد و انسان شک کند که نماز را در وقت خود اتیان نموده است یا خیر. اما در فرض اخیر که بعض رکعات نماز بعد از زوال وقت خوانده شده باشند نه قاعده حیلوله و نه قاعده تجاوز انطباق پیدا نخواهد کرد. زیرا ظرف نماز به حسب طبیعت اولیه خارج از وقت بوده.
مساله دوازدهم، زیادی رکن یا رکعت در نماز احتیاط
مسألة 12: لو زاد فيها ركعة أو ركناً و لو سهواً بطلت و وجب عليه إعادتها ثمّ إعادة الصلاة
قول به اعاده نماز احتیاط از باب احتیاط است. زیرا اگر در نماز احتیاط رکن یا رکعتی اضافه شود آن نماز باطل است و اعاده نماز احتیاط ثمره ای ندارد. چرا که وقوع این مقدار زائد مبطل نماز است و در این صورت نماز احتیاط و بالتبع نماز اصلی باطل خواهند بود و مصلی باید نماز خود را از ابتدا اعاده نماید. اما اگر فرض شود که نماز احتیاط نمازی مستقل است، نسبت نماز احتیاط به نماز اصلی مثل نسبت بین نماز ظهر و عصر می باشد، ضرری به نماز دیگری وارد نمی کند. لذا فقط باید نماز احتیاط اعاده گردد.
اما مرحوم سید به علت مردد شدن بین اینکه نماز احتیاط نماز مستقل است یا جزئی از نماز مشکوک فتوا به وجوب اعاده نماز احتیاط و پس از آن اعاده اصل نماز داده است. اعاده نماز احتیاط در صورتی است که آن را مستقل بدانیم و اعاده اصل نماز در صورتی است که نماز احتیاط را متمم نماز اصلی بدانیم.
به نظر ما چنانکه سابقا بیان کردیم نماز احتیاط جزئی از نماز اصلی است و لذا لازم نیست نماز احتیاط اعاده شود و تنها اعاده اصل نماز کفایت میکند.
مساله سیزدهم، شک در اتیان بعض افعال نماز احتیاط
مسألة 13: لو شكّ في فعل من أفعالها فإن كان في محلّه أتى به و إن دخل في فعل مترتّب بعده بنى على أنّه أتى به كأصل الصلاة
در صورتی که شکی در اتیان یکی از افعال نماز احتیاط عارض شود اگر در وقت باشد باید اتیان شود. علت این حکم استصحاب عدم می باشد. با این تقریر که مصلی نمی داند مثلاً یک سجده بجا آورده یا دو سجده بنا بر استصحاب عدم اتیان باید آن را بجا آورد. اما اگر همین شک بعد از محل عارض شود قاعده تجاوز در جمیع تقادیر چه نماز احتیاط مستقل باشد و چه جزء متمم مانع از وجوب اتیان آن می گردد. در این حکم تفاوتی بین نماز احتیاط و دیگر نماز ها نمی باشد.
مساله چهاردهم، شک در عروض شکی که موجب نماز احتیاط است
مسألة 14: لو شكّ في أنّه هل شكّ شكّاً يوجب صلاة الاحتياط أم لا، بنى على عدمه
ظاهرا فرض بحث در شک بعد از فراغ از نماز است. یعنی مصلی نماز خود را تمام کرد و سلام داد. بعد از نماز شک می کند آیا مثلاً بین سه و چهار شک کردم که خواندن نماز احتیاط لازم گردد یا خیر؟ در این صورت مصلی باید بنا را بر عدم شک و عدم وجوب نماز احتیاط بگذارد. قاعده دیگری که در این فرض جاری می باشد، قاعده عدم اعتنا به شک بعد از فراغ می باشد.
مساله پانزدهم، شک در عدد رکعات نماز احتیاط
مسألة 15: لو شكّ في عدد ركعاتها فهل يبني على الأكثر إلّا أن يكون مبطلًا فيبني على الأقل، أو يبني على الأقل مطلقاً؟ وجهان
در صورتی که مصلی در عدد رکعات نماز احتیاط شک کند وظیفه چیست؟ به اعتبار قاعده لاسهو فی السهو که ادله و روایات متعدد و معتبری بر آن دلالت دارد، شک به منزله عدم است و نباید به آن اعتنا نمود. سهو در بسیاری از مواقع بر شک یا نسیان ویا سهو اطلاق می شود و این قاعده به این معناست که در صورتی که در چیزی به واسطه این ها بر انسان واجب شود مثل نماز احتیاط که بواسطه شک در نماز واجب می گردد، شک عارض شود، چیز دیگری بواسطه شک در واجب بدلیل سهو، واجب نمی گردد. یعنی شک انسان در این جا بمنزله عدم است و از شکوک ملغی است که نباید به آنها اعتنا نمود.
در این صورت باید به مصلحت عمل نمود یعنی اگر اکثر مفید است باید بنا را بر اکثر گذاشت. مثل شک بین یک و دو در نماز احتیاط دو رکعتی و اگر اقل مفید است باید بنا را بر اقل گذاشت. مثل شک بین دو و سه در نماز احتیاط. مثال دیگر شک در تعداد سجدها در سجده سهو است. همچنین در اجزاء منسیه ای که لازم است قضا شوند. در تمام این موارد نباید به شک اعتنا شود و باید بنا را بر آنچه مصلحت اقتضا دارد گذاشت.
والسلام
