درس خارج فقه استاد موسوی جزایری
92/10/08
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تبین مقدار نقص در اثنای نماز احتیاط /کیفیت
نماز احتیاط/کتاب الصلاة
مساله دهم، تبین مقدار نقص در اثنای نماز احتیاط
مسألة 10: إذا تبيّن نقصان الصلاة في أثناء صلاة الاحتياط
فإمّا أن يكون ما بيده من صلاة الاحتياط موافقاً لما نقص من الصلاة في الكمّ و الكيف كما في الشكّ بين الثلاث و الأربع إذا اشتغل بركعة قائماً و تذكّر في أثنائها كون صلاته ثلاثاً، و إمّا أن يكون مخالفاً له في الكمّ و الكيف كما إذا اشتغل في الفرض المذكور بركعتين جالساً فتذكّر كونها ثلاثاً، و إمّا أن يكون موافقاً له في الكيف دون الكمّ، كما في الشكّ بين الاثنتين و الثلاث و الأربع إذا تذكر كون صلاته ثلاثاً في أثناء الاشتغال بركعتين قائماً، و إمّا أن يكون بالعكس كما إذا اشتغل في الشكّ المفروض بركعتين جالساً بناءً على جواز تقديمهما و تذكّر كون صلاته ركعتين
اگر مقدار نقص نماز در اثنای نماز احتیاط معلوم گردد مساله چند صورت پیدا خواهد کرد.
صورت اول آنکه نماز احتیاط موافق مقدار نقص از نماز در عدد و کیفیت رکعات باشد. مثلاً مصلیِ شاک، در رکعتِ اولِ نمازِ احتیاط، درحال قیام می فهمد نقص ِنماز او یک رکعت ایستاده است. این صورت صورت تطابق نماز احتیاط با نقص نماز اصلی می باشد.
صورت دوم آن است که نماز احتیاط و مقدار نقص از نماز اصلی در کم و کیف با یک دیگر مخالف باشند. مثال این مورد در جایی است که مصلی حین اشتغال به نماز احتیاط دو رکعتی نشسته متوجه می شود که نماز اصلی یک رکعت نقص دارد.
صورت سوم در جایی است که موافقت تنها در کیفیت نماز باشد و نه در کمیت. مثلاً مصلی شک بین دو و سه و چهار رکعت داشته باشد و در نماز احتیاط قیامی متوجه شود که نمازش یک رکعت نقص داشته و نماز را سه رکعتی خوانده. وظیفه شاک بین دو و سه و چهار رکعت خواندن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته می باشد. بنا بر این نماز احتیاط از جهت عدد رکعات با نقصان تطابق ندارد. زیرا مقدار نقص یک رکعت بوده ولی مصلی دو رکعت نماز خوانده لکن نماز احتیاط از جهت کیفیت مطابق نماز ناقص می باشد. زیرا هر دو نماز به صورت ایستاده اتیان شده اند.
صورت چهارم عکس صورت سوم می باشد. یعنی تطابق تنها در کم می باشد. مثلا مصلی شک بین دو و سه و چهار دارد و مشغول خواندن دو رکعت نماز احتیاط نشسته - بنا بر فرض جواز تقدیم - می باشد. در این حال متوجه می شود که نماز اصلی دو رکعت بوده. لذا نماز اصلی دو رکعت ایستاده ناقص است و نماز احتیاط دو رکعت نشسته می باشد.
در نتیجه صور مساله اینگونه شد که اول: موافقت در کم و کیف دوم: مخالفت در کم و کیف سوم: مطابقت تنها در کم و چهارم:مطابقت تنها در کیف
بررسی احتمالات در تکلیف مصلی در فروض متصوره
احتمال اول، بطلان نماز احتیاط در جمیع صور
فيحتمل إلغاء صلاة الاحتياط في جميع الصور و الرجوع إلى حكم تذكّر نقص الركعة
مرحوم سید ماتن می فرماید: در این فروض احتمالاتی وجود دارد. اول: نماز احتیاط در جمیع صور باطل بوده و مصلی باید بنا بر آنچه بیاد آورده عملی نماید. زیرا محل نماز احتیاط بنا بر ظهور ادله استمرار شک تا آخر نماز احتیاط می باشد. یعنی اگر مصلی در نماز شک کند و شک او تا زمان دخول در نماز احتیاط ادامه داشته باشد و بعد از شروع نماز احتیاط شک او استمرار داشته باشد تا پایان نماز مشمول ظهور ادله وجوب نماز احتیاط خواهد بود. اما مفروض بحث ما در جایی است که این شک استمرار تا انتهای نماز احتیاط نداشته و شک مرتفع گشته. لذا مشمول ظاهر ادله نخواهد بود.
موثقه عمار می گوید:
محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن عمار ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ( أنه قال له : يا عمار ، أجمع لك السهو كله في كلمتين ، متى ما شككت فخذ بالاكثر ، فاذا سلمت فاتم ما ظننت أنك قد نقصت.[1]
ظننت یعنی احتمال نقص که باید با نماز احتیاط جبران شود. لذا تا انتهای نماز احتیاط مصلی باید احتمال و ظن نقص را همراه داشته باشد.
روایات دیگر تصریح بیشتری از این روایت بر لزوم استمرار شک دارند. مثل صحیحه حلبی
محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن الحلبي ، عن أبي عبدالله (عليه السلام) ، أنه قال : إذا لم تدر اثنتين صليت أم أربعا ولم يذهب وهمك إلى شيء فتشهد وسلم ثم صل ركعتين وأربع سجدات ، تقرأ فيهما بأُم الكتاب ثم تشهد وتسلم ، فان كنت إنما صليت ركعتين كانتا هاتان تمام الاربع، وإن كنت صليت أربعا كانتا هاتان نافلة.[2]
این روایات شک را تا بعد از نماز احتیاط جاری می دانند. چرا که احتمالات مختلف را بعد از نماز احتیاط بررسی می کنند. مثلاً امام در روایت فوق می فرماید: اگر نماز اصلی تمام بود نماز احتیاط نافله محسوب می گردد و اگر ناقص بود متمِّم آن.
لذا لسان ادله بیانگر استمرار جهل و شک تا انتهای نماز احتیاط بوده و صورتِ انکشافِ واقع حین نماز احتیاط خارج از منصرفِ ادله می باشند و در این صورت نماز احتیاط باطل خواهد بود.
اما در صورتی که علم به مقدار نقص پیدا کند، سلام نماز اصلی او سهواً در جایی بوده که نباید از نماز خارج می شده و این سلام مصلی را از نماز خارج نمی کند بلکه تنها سلام زائدی در غیر محل می باشد. لذا مصلی باید نماز خود را تکمیل نماید. یعنی باید مقدار نقص را به صورت متّصله و نه مفصوله و با نماز احتیاط تتمیم نماید. بعد از نماز نیز باید سجده سهوی بجهت سلام زائد بجا آورد.
احتمال دوم، صحت نماز احتیاط در تمام صور
و يحتمل الاكتفاء بإتمام صلاة الاحتياط في جميعها
همچنین ممکن است نماز احتیاط در تمامی فروض صحیح باشد. این احتمال مبتنی بر اطلاق ادله است، بنا بر اینکه گفته شود میزان در وجوب احتیاط حدوث شک است. یعنی اگر شک مصلی تا زمان ورود به نماز احتیاط باقی باشد برای تصحیح نماز بوسیله نماز احتیاط کافی است و لازم نیست که شک تا انتهای نماز احتیاط باقی باشد.
اگر کسی بگوید: ما در اینجا علم به نقص نماز داریم و نه شک به آن در جواب گفته می شود که نماز احتیاط نیز برای جبران نقص تشریع شده. لذا حدوث شک کافی برای وجوب نماز احتیاط است و لازم نیست که شک تا انتهای نماز احتیاط استمرار داشته باشد.
بنا بر این مبنا، اتیان نماز احتیاط برای جبران نقص نماز کافی بوده و می توان به این نماز اکتفا نمود.
احتمال سوم، بطلان نماز و وجوب اعاده
و يحتمل وجوب إعادة الصلاة في الجميع
در این فرض مرحوم سید می فرماید: نماز احتیاط باطل است زیرا علم به نقصان در نماز پیدا شده و نماز احتیاط نیز در موارد شک تشریع شده و نه علم لذا در اینجا کفایت نمی کند. نماز اصلی نیز باطل است زیرا بعد از علم به نقص، وظیفه مصلی اتمام آن است بوسیله نماز متصل اما چون نماز احتیاط در اثنای آن واقع شده، امکان تکمیل نماز اصلی بوسیله نماز متصل وجود ندارد. صورت این نماز احتیاط مثل حال کسی است که نمازی را در نماز دیگر وارد مثلا فردی در حین نماز واجب فراموش می کند که مشغول به چه نمازی بوده و نیت نماز دیگری مثل نماز امام زمان و یا نماز جعفر می کند، که در این صورت هر دو نماز باطل می باشند.
پس در این فرض نماز احتیاطی باطل است. چرا که در اثنای آن علم به مقدار نقص پیدا کرد. اتمام نماز اصلی نیز ممکن نمی باشد. زیرا مقداری از نمازی اجنبی در اثنای آن واقع شده. لذا مصلی باید نماز خود را از ابتدا اعاده نماید.
احتمال چهارم، تفصیل بین صور مطابقت و سایر صور
و يحتمل التفصيل بين الصور المذكورة
احتمال دیگر، تفصیل بین صور بالا می باشد. مثلا تفصیل داده شود بین صورت مطابقت و سایر صور. یعنی در صورتی که نماز احتیاط با مقدار نقص در کم و کیف مطابق باشند، نماز صحیح باشد. در این صورت تکبیر زائد چون به امر شارع اتیان شده اند اشکالی به نماز وارد نمی کنند. سلام نماز نیز سهواً در غیر محل خود واقع شده، لذا مبطل نماز نخواهد بود و تنها نیاز به اتیان سجده سهو بعد از نماز احتیاط دارد. لذا در صورت مطابقت نماز صحیح ولی در سایر صور چنین نمی باشد و اعاده لازم است. ظاهرا مراد مرحوم سید از تفصیل همین است که بیان شد.
محقق خویی نیز همین قول تفصیل بین صورت مطابقت و غیر آن را پذیرفته. ایشان می فرماید: اظهر همین قول به تفصیل است . لذا در هر صورتی که امکان تتمیم نماز ولو به ضمیمه نماز احتیاط وجود داشته باشد، باید چنین کرد.
اگر مصلی در جایی که نیاز به یک رکعت ایستاده باشد. شروع به خواندن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده نماید، در صورتی که در رکعت اول متوجه مقدار نقص نماز گردد باید نماز احتیاط خود را یک رکعت خوانده و تمام نماید و در این صورت نمازش صحیح است. اما در صورتی که وارد در رکعت دوم نماز احتیاط شده باشد، اگر داخل در رکوع رکعت دوم نشده باشد می تواند بوسیله هدم رکعت به رکعت اول عود نماید و نماز خود را تمام کند و بنا بر احتیاط مستحب بخاطر هدم رکعت اضافه بعد از نماز احتیاط سجده سهو بجا آورد. اما در صورتی که وارد در رکوع رکعت دوم شده باشد امکان تصحیح نماز به وسیله نماز احتیاط نبوده، لذا نماز باطل خواهد شد.
بنا بر این در صورتی که امکان تصحیح نماز بوسیله نماز احتیاط و یا مقداری از نماز احتیاط ممکن باشد، باید چنین کرد و مقدار نقص را جبران نمود.
مختار در مساله، بطلان نماز احتیاط و تتمیم نماز اصلی بوسیله نماز متصل
اما به نظر ما در شمول دلیل نماز احتیاط مناقشه وجود دارد. نماز احتیاط دارای تکبیر و نیت است و به صورت نماز مستقل واقع می گردد. چرا که بوسیله نیت و تکبیره الاحرام منفصل نماز احتیاط می باشد و این امری خلاف قاعده است. لذا باید شمول اطلاق دلیل در مورد آن محرز گردد، لکن در شمول آن در این صور اشکال کردیم. لذا به نظر ما اقوی احتمال اول است. یعنی بطلان نماز احتیاط.
اما مختار ما در مساله این است که باتوجه به عدم شمول اطلاق ادله نماز احتیاط باطل می باشد و بعد از توجه به مقدار نقص باید بوسیله نماز متصل تتمیم شود. در این صورت اگر مصلی وارد در رکوع نماز احتیاط شده باشد، نماز اصلی باطل خواهد شد. زیرا رکوع اضافی در نماز وارد شده که در هر صورت مبطل نماز است اما اگر وارد رکوع نشده باشد، می تواند نماز خود را تتمیم نماید. زیرا مقداری افعال سهوی که مبطل نیستند وارد نماز کرده لکن بعد از متوجه شدن مقدار نقص باید نماز را تتمیم نماید. و مقدار افعال اضافه مثل قرائت و تکبیره الاحرام موجب بطلان نماز نمی شوند.
مثلا اگر مصلی در نماز خود بین سه و چهار شک کند و بنا را بر اکثر گذاشته و نماز را تمام کند. بعد از نماز بلا فاصله مشغول نماز احتیاط شود. لکن اگر در رکعت اول نماز احتیاط و قبل از رکوع متوجه مقدار نقص گردد، باید نماز اصلی خود را به وسیله نماز متصل تتمیم نماید. لذا اگر وارد در رکوع نماز نشده باشد اشکالی پیش نمی آید و می تواند به وسیله آن نماز خود را تتمیم نماید، هر چند که در اثنای نماز مقداری افعال زائد وارد کرده لکن چون مبطل نمی باشند، ضرری به اصل نماز نمی زند. زیرا مقدار زائد اجزای غیر رکنی هستند که مضر به صحت نماز نمی باشند. اما اگر وارد رکوع شود ولو اینکه به قصد جزئیه نباشد مبطل می باشد.
دلیل بر مبطل بودن رکوع و سجود اضافه نهی امام از قرائت سوره های دارای سجده در اثنای نماز می باشد. فرموده: انها زیاده فی المکتوبه. سجده عظیمه معلوم است که به قصد جزئیت نمی باشد، لکن در عین حال امام علیه السلام فرموده: زیادی در مکتوبه است. ما هم به همین دلیل این مساله را به رکوع تعدی داده ایم. لذا در رکوع و سجود هر چند به قصد جزئیت نباشند مبطل نماز خواهند بود. چرا که از مصادیق زیادی می باشند. بنا بر این رکوع زیادی در اثنای نماز مبطل نماز است و در صورت اتیان رکوع نماز احتیاط، اصل نماز نیز باطل خواهد شد.
مساله دهم، تبین مقدار نقص در اثنای نماز احتیاط
مسألة 10: إذا تبيّن نقصان الصلاة في أثناء صلاة الاحتياط
فإمّا أن يكون ما بيده من صلاة الاحتياط موافقاً لما نقص من الصلاة في الكمّ و الكيف كما في الشكّ بين الثلاث و الأربع إذا اشتغل بركعة قائماً و تذكّر في أثنائها كون صلاته ثلاثاً، و إمّا أن يكون مخالفاً له في الكمّ و الكيف كما إذا اشتغل في الفرض المذكور بركعتين جالساً فتذكّر كونها ثلاثاً، و إمّا أن يكون موافقاً له في الكيف دون الكمّ، كما في الشكّ بين الاثنتين و الثلاث و الأربع إذا تذكر كون صلاته ثلاثاً في أثناء الاشتغال بركعتين قائماً، و إمّا أن يكون بالعكس كما إذا اشتغل في الشكّ المفروض بركعتين جالساً بناءً على جواز تقديمهما و تذكّر كون صلاته ركعتين
اگر مقدار نقص نماز در اثنای نماز احتیاط معلوم گردد مساله چند صورت پیدا خواهد کرد.
صورت اول آنکه نماز احتیاط موافق مقدار نقص از نماز در عدد و کیفیت رکعات باشد. مثلاً مصلیِ شاک، در رکعتِ اولِ نمازِ احتیاط، درحال قیام می فهمد نقص ِنماز او یک رکعت ایستاده است. این صورت صورت تطابق نماز احتیاط با نقص نماز اصلی می باشد.
صورت دوم آن است که نماز احتیاط و مقدار نقص از نماز اصلی در کم و کیف با یک دیگر مخالف باشند. مثال این مورد در جایی است که مصلی حین اشتغال به نماز احتیاط دو رکعتی نشسته متوجه می شود که نماز اصلی یک رکعت نقص دارد.
صورت سوم در جایی است که موافقت تنها در کیفیت نماز باشد و نه در کمیت. مثلاً مصلی شک بین دو و سه و چهار رکعت داشته باشد و در نماز احتیاط قیامی متوجه شود که نمازش یک رکعت نقص داشته و نماز را سه رکعتی خوانده. وظیفه شاک بین دو و سه و چهار رکعت خواندن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته می باشد. بنا بر این نماز احتیاط از جهت عدد رکعات با نقصان تطابق ندارد. زیرا مقدار نقص یک رکعت بوده ولی مصلی دو رکعت نماز خوانده لکن نماز احتیاط از جهت کیفیت مطابق نماز ناقص می باشد. زیرا هر دو نماز به صورت ایستاده اتیان شده اند.
صورت چهارم عکس صورت سوم می باشد. یعنی تطابق تنها در کم می باشد. مثلا مصلی شک بین دو و سه و چهار دارد و مشغول خواندن دو رکعت نماز احتیاط نشسته - بنا بر فرض جواز تقدیم - می باشد. در این حال متوجه می شود که نماز اصلی دو رکعت بوده. لذا نماز اصلی دو رکعت ایستاده ناقص است و نماز احتیاط دو رکعت نشسته می باشد.
در نتیجه صور مساله اینگونه شد که اول: موافقت در کم و کیف دوم: مخالفت در کم و کیف سوم: مطابقت تنها در کم و چهارم:مطابقت تنها در کیف
بررسی احتمالات در تکلیف مصلی در فروض متصوره
احتمال اول، بطلان نماز احتیاط در جمیع صور
فيحتمل إلغاء صلاة الاحتياط في جميع الصور و الرجوع إلى حكم تذكّر نقص الركعة
مرحوم سید ماتن می فرماید: در این فروض احتمالاتی وجود دارد. اول: نماز احتیاط در جمیع صور باطل بوده و مصلی باید بنا بر آنچه بیاد آورده عملی نماید. زیرا محل نماز احتیاط بنا بر ظهور ادله استمرار شک تا آخر نماز احتیاط می باشد. یعنی اگر مصلی در نماز شک کند و شک او تا زمان دخول در نماز احتیاط ادامه داشته باشد و بعد از شروع نماز احتیاط شک او استمرار داشته باشد تا پایان نماز مشمول ظهور ادله وجوب نماز احتیاط خواهد بود. اما مفروض بحث ما در جایی است که این شک استمرار تا انتهای نماز احتیاط نداشته و شک مرتفع گشته. لذا مشمول ظاهر ادله نخواهد بود.
موثقه عمار می گوید:
محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن عمار ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ( أنه قال له : يا عمار ، أجمع لك السهو كله في كلمتين ، متى ما شككت فخذ بالاكثر ، فاذا سلمت فاتم ما ظننت أنك قد نقصت.[1]
ظننت یعنی احتمال نقص که باید با نماز احتیاط جبران شود. لذا تا انتهای نماز احتیاط مصلی باید احتمال و ظن نقص را همراه داشته باشد.
روایات دیگر تصریح بیشتری از این روایت بر لزوم استمرار شک دارند. مثل صحیحه حلبی
محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن الحلبي ، عن أبي عبدالله (عليه السلام) ، أنه قال : إذا لم تدر اثنتين صليت أم أربعا ولم يذهب وهمك إلى شيء فتشهد وسلم ثم صل ركعتين وأربع سجدات ، تقرأ فيهما بأُم الكتاب ثم تشهد وتسلم ، فان كنت إنما صليت ركعتين كانتا هاتان تمام الاربع، وإن كنت صليت أربعا كانتا هاتان نافلة.[2]
این روایات شک را تا بعد از نماز احتیاط جاری می دانند. چرا که احتمالات مختلف را بعد از نماز احتیاط بررسی می کنند. مثلاً امام در روایت فوق می فرماید: اگر نماز اصلی تمام بود نماز احتیاط نافله محسوب می گردد و اگر ناقص بود متمِّم آن.
لذا لسان ادله بیانگر استمرار جهل و شک تا انتهای نماز احتیاط بوده و صورتِ انکشافِ واقع حین نماز احتیاط خارج از منصرفِ ادله می باشند و در این صورت نماز احتیاط باطل خواهد بود.
اما در صورتی که علم به مقدار نقص پیدا کند، سلام نماز اصلی او سهواً در جایی بوده که نباید از نماز خارج می شده و این سلام مصلی را از نماز خارج نمی کند بلکه تنها سلام زائدی در غیر محل می باشد. لذا مصلی باید نماز خود را تکمیل نماید. یعنی باید مقدار نقص را به صورت متّصله و نه مفصوله و با نماز احتیاط تتمیم نماید. بعد از نماز نیز باید سجده سهوی بجهت سلام زائد بجا آورد.
احتمال دوم، صحت نماز احتیاط در تمام صور
و يحتمل الاكتفاء بإتمام صلاة الاحتياط في جميعها
همچنین ممکن است نماز احتیاط در تمامی فروض صحیح باشد. این احتمال مبتنی بر اطلاق ادله است، بنا بر اینکه گفته شود میزان در وجوب احتیاط حدوث شک است. یعنی اگر شک مصلی تا زمان ورود به نماز احتیاط باقی باشد برای تصحیح نماز بوسیله نماز احتیاط کافی است و لازم نیست که شک تا انتهای نماز احتیاط باقی باشد.
اگر کسی بگوید: ما در اینجا علم به نقص نماز داریم و نه شک به آن در جواب گفته می شود که نماز احتیاط نیز برای جبران نقص تشریع شده. لذا حدوث شک کافی برای وجوب نماز احتیاط است و لازم نیست که شک تا انتهای نماز احتیاط استمرار داشته باشد.
بنا بر این مبنا، اتیان نماز احتیاط برای جبران نقص نماز کافی بوده و می توان به این نماز اکتفا نمود.
احتمال سوم، بطلان نماز و وجوب اعاده
و يحتمل وجوب إعادة الصلاة في الجميع
در این فرض مرحوم سید می فرماید: نماز احتیاط باطل است زیرا علم به نقصان در نماز پیدا شده و نماز احتیاط نیز در موارد شک تشریع شده و نه علم لذا در اینجا کفایت نمی کند. نماز اصلی نیز باطل است زیرا بعد از علم به نقص، وظیفه مصلی اتمام آن است بوسیله نماز متصل اما چون نماز احتیاط در اثنای آن واقع شده، امکان تکمیل نماز اصلی بوسیله نماز متصل وجود ندارد. صورت این نماز احتیاط مثل حال کسی است که نمازی را در نماز دیگر وارد مثلا فردی در حین نماز واجب فراموش می کند که مشغول به چه نمازی بوده و نیت نماز دیگری مثل نماز امام زمان و یا نماز جعفر می کند، که در این صورت هر دو نماز باطل می باشند.
پس در این فرض نماز احتیاطی باطل است. چرا که در اثنای آن علم به مقدار نقص پیدا کرد. اتمام نماز اصلی نیز ممکن نمی باشد. زیرا مقداری از نمازی اجنبی در اثنای آن واقع شده. لذا مصلی باید نماز خود را از ابتدا اعاده نماید.
احتمال چهارم، تفصیل بین صور مطابقت و سایر صور
و يحتمل التفصيل بين الصور المذكورة
احتمال دیگر، تفصیل بین صور بالا می باشد. مثلا تفصیل داده شود بین صورت مطابقت و سایر صور. یعنی در صورتی که نماز احتیاط با مقدار نقص در کم و کیف مطابق باشند، نماز صحیح باشد. در این صورت تکبیر زائد چون به امر شارع اتیان شده اند اشکالی به نماز وارد نمی کنند. سلام نماز نیز سهواً در غیر محل خود واقع شده، لذا مبطل نماز نخواهد بود و تنها نیاز به اتیان سجده سهو بعد از نماز احتیاط دارد. لذا در صورت مطابقت نماز صحیح ولی در سایر صور چنین نمی باشد و اعاده لازم است. ظاهرا مراد مرحوم سید از تفصیل همین است که بیان شد.
محقق خویی نیز همین قول تفصیل بین صورت مطابقت و غیر آن را پذیرفته. ایشان می فرماید: اظهر همین قول به تفصیل است . لذا در هر صورتی که امکان تتمیم نماز ولو به ضمیمه نماز احتیاط وجود داشته باشد، باید چنین کرد.
اگر مصلی در جایی که نیاز به یک رکعت ایستاده باشد. شروع به خواندن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده نماید، در صورتی که در رکعت اول متوجه مقدار نقص نماز گردد باید نماز احتیاط خود را یک رکعت خوانده و تمام نماید و در این صورت نمازش صحیح است. اما در صورتی که وارد در رکعت دوم نماز احتیاط شده باشد، اگر داخل در رکوع رکعت دوم نشده باشد می تواند بوسیله هدم رکعت به رکعت اول عود نماید و نماز خود را تمام کند و بنا بر احتیاط مستحب بخاطر هدم رکعت اضافه بعد از نماز احتیاط سجده سهو بجا آورد. اما در صورتی که وارد در رکوع رکعت دوم شده باشد امکان تصحیح نماز به وسیله نماز احتیاط نبوده، لذا نماز باطل خواهد شد.
بنا بر این در صورتی که امکان تصحیح نماز بوسیله نماز احتیاط و یا مقداری از نماز احتیاط ممکن باشد، باید چنین کرد و مقدار نقص را جبران نمود.
مختار در مساله، بطلان نماز احتیاط و تتمیم نماز اصلی بوسیله نماز متصل
اما به نظر ما در شمول دلیل نماز احتیاط مناقشه وجود دارد. نماز احتیاط دارای تکبیر و نیت است و به صورت نماز مستقل واقع می گردد. چرا که بوسیله نیت و تکبیره الاحرام منفصل نماز احتیاط می باشد و این امری خلاف قاعده است. لذا باید شمول اطلاق دلیل در مورد آن محرز گردد، لکن در شمول آن در این صور اشکال کردیم. لذا به نظر ما اقوی احتمال اول است. یعنی بطلان نماز احتیاط.
اما مختار ما در مساله این است که باتوجه به عدم شمول اطلاق ادله نماز احتیاط باطل می باشد و بعد از توجه به مقدار نقص باید بوسیله نماز متصل تتمیم شود. در این صورت اگر مصلی وارد در رکوع نماز احتیاط شده باشد، نماز اصلی باطل خواهد شد. زیرا رکوع اضافی در نماز وارد شده که در هر صورت مبطل نماز است اما اگر وارد رکوع نشده باشد، می تواند نماز خود را تتمیم نماید. زیرا مقداری افعال سهوی که مبطل نیستند وارد نماز کرده لکن بعد از متوجه شدن مقدار نقص باید نماز را تتمیم نماید. و مقدار افعال اضافه مثل قرائت و تکبیره الاحرام موجب بطلان نماز نمی شوند.
مثلا اگر مصلی در نماز خود بین سه و چهار شک کند و بنا را بر اکثر گذاشته و نماز را تمام کند. بعد از نماز بلا فاصله مشغول نماز احتیاط شود. لکن اگر در رکعت اول نماز احتیاط و قبل از رکوع متوجه مقدار نقص گردد، باید نماز اصلی خود را به وسیله نماز متصل تتمیم نماید. لذا اگر وارد در رکوع نماز نشده باشد اشکالی پیش نمی آید و می تواند به وسیله آن نماز خود را تتمیم نماید، هر چند که در اثنای نماز مقداری افعال زائد وارد کرده لکن چون مبطل نمی باشند، ضرری به اصل نماز نمی زند. زیرا مقدار زائد اجزای غیر رکنی هستند که مضر به صحت نماز نمی باشند. اما اگر وارد رکوع شود ولو اینکه به قصد جزئیه نباشد مبطل می باشد.
دلیل بر مبطل بودن رکوع و سجود اضافه نهی امام از قرائت سوره های دارای سجده در اثنای نماز می باشد. فرموده: انها زیاده فی المکتوبه. سجده عظیمه معلوم است که به قصد جزئیت نمی باشد، لکن در عین حال امام علیه السلام فرموده: زیادی در مکتوبه است. ما هم به همین دلیل این مساله را به رکوع تعدی داده ایم. لذا در رکوع و سجود هر چند به قصد جزئیت نباشند مبطل نماز خواهند بود. چرا که از مصادیق زیادی می باشند. بنا بر این رکوع زیادی در اثنای نماز مبطل نماز است و در صورت اتیان رکوع نماز احتیاط، اصل نماز نیز باطل خواهد شد.
