< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

92/09/24

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: اعتبار هر آنچه در دیگر نمازها معتبر است در نماز احتیاط/ کیفیت نماز احتیاط/کتاب الصلاة
کیفیت نماز احتیاط
فصل في كيفية صلاة الاحتياط و جملة من أحكامها مضافاً إلى ما تقدّم في المسائل السابقة.
این فصل در مورد چگونگی اتیان نماز احتیاط از جهت اجزاء و شرایط می باشد.
قاعده کلی در این باب این است در مورد این نماز دو احتمال وجود دارد که بنا بر هر تقدیر این نماز صحیح می باشد.
احتمال اول: نماز احتیاط جزئی از نماز مشکوک و ملحق به آن است. بنا بر این احتمال باید مراعات جزئیت در نماز گردد. احتمال دوم: نماز احتیاط نماز نافله و مستقل از نماز مشکوک باشد. در این صورت باید مراعات جانب نافله بودن نماز گردد.
لذا چون نماز احتیاط احتمال هر دو جانب را دارد باید در آن مراعات لوازم هر دو طرف صورت گیرد. یعنی تمام لوازم نماز هر دو نوع نماز مثل نیت و تکبره الاحرام و استقبال قبله و قرائت و رکوع و سجود و سلام و ... باید مراعات گردد.
مساله اول، اعتبار هر آنچه در دیگر نمازها معتبر است در نماز احتیاط
مسألة 1: يعتبر في صلاة الاحتياط جميع ما يعتبر في سائر الصلوات من الشرائط
و بعد إحرازها ينوي و يكبّر للإحرام و يقرأ فاتحة الكتاب و يركع و يسجد سجدتين و يتشهّد و يسلّم، و إن كانت ركعتين فيتشهّد و يسلّم بعد الركعة الثانية
مرحوم سید یزدی می فرماید: در نماز احتیاط باید تمام مواردی که در سایر نماز ها مراعات می شود مراعات گردد. و مصلی بعد از تحصیل تمام شرایط می تواند نیت نماز احتیاط نماید.
آنچه وجودش در نماز احتیاط معتبر است
چنانکه بعضی از اعلام فرموده اند: در نیت بنا بر احتیاط نیت قلبی کافی است و نباید ذکر لسانی انجام شود زیرا نیت از اجزاء نماز بوده و تکلم عمدی در اجزاء نماز موجب بطلان آن می باشد.
اصل نیت واجب است. اما وجوب قصد قربت از آن جهت است که در هر عمل عبادی قصد قربت و اینکه عمل لله باشد لازم است. نیت تعیین عمل نیز مثل آنکه معلوم شود نماز احتیاط است یا نماز قضا لازم است تعیین گردد. زیرا بین اعمالی که صورت مشترک دارند مثل نماز وتر در نماز شب و نماز احتیاط که هر دو یک رکعتی می باشند، لازم است تمییز داده شود. یعنی قصد تعیین، تمیز بین این مشترکات ایجاد می کند.
بعد از نیت مصلی باید تکبیره الاحرام بگوید. زیرا در احادیث نماز احتیاط نماز محسوب شده و اسم نماز بر آن اطلاق گشته و افتتاح هر نمازی با تکبیر و اختتام آن با تسلیم می باشد. در روایت داریم تَحْرِيمُهَا التَّكْبِيرُ- وَ تَحْلِيلُهَا التَّسْلِيمُ. لذا امکان خواندن نماز بدون تکبیره الاحرام و جود ندارد.
بعد از تکبیره الاحرام باید فاتحه الکتاب خواند: زیرا در روایات داریم که لا صلاه الا بفاتحه الکتاب. همچنین خوانده فاتحه الکتاب مطابق با احتیاط نیز می باشد. زیرا این نماز یا جزئی از نماز اصلی می باشد یا آنکه نماز نافله و مستقل می باشد. اگر جزئی از نماز اصلی باشد که در آن انسان در دو رکعت سوم و چهارم مخیر بین تسبیح و قرائت می باشد و در صورتی که نماز نافله و مستقل باشد، امکان خواندن چیزی غیر از فاتحه الکتاب در آن وجود ندارد. بنابر این مقتضای احتیاط خواندن سوره حمد می باشد.
بعد از قرائت نیز مصلی باید به رکوع و بعد از آن نیز به سجده برود. این نیز مطلب معلومی است. در روایت داریم که نماز سه قسمت است. ثلثها الطهور و ثلثها الرکوع و ثلثها السجود. لذا رکوع و سجود نیز از مقومات نماز می باشند.
بعد از رکوع و سجود نیز بنا بر امر، تشهد و سلام خوانده می شوند. در صورتی که نماز دو رکعتی باشد، تشهد و سلام باید در رکعت دوم بجا آورده شوند.
وجود روایات مختص به نحوه نماز احتیاط
نکته ای که باید به آن توجه نمود این است که برای اثبات این نحوه اتیان نماز احتیاط، نیازمند تمسک به ادله عام در باب نماز نمی باشیم زیرا روایاتی مختص به نحوه بجا آوردن نماز احتیاط به این کیفیت در احادیث وارد شده اند که نحوه اتیان نماز احتیاط را بیان و معلوم کرده اند.
آنچه عدم وجودش در نماز احتیاط معتبر می باشد
و ليس فيها أذان و لا إقامة
این نماز اذان و اقامه ندارد. زیرا ممکن است، نماز احتیاط جزئی از نماز اصلی باشد که در این صورت اگر اذان و اقامه گفته شود در اثنای نماز واقع می گردند که این مطلب جایز نمی باشد. در صورتی که نماز نافله باشند نیز باید گفت اذان و اقامه در نماز نافله تشریع نشده است. لذا بنا بر هر فرض امکان خواندن اذان و اقامه وجود ندارد.
و لا سورة
خواندن سوره نیز بعد از فاتحه الکتاب در نماز احتیاط مشروع نمی باشد. زیرا اگر نماز نافله باشد که خواندن سوره در آن مستحب است و لازم نمی باشد. اما اگر این نماز جزئی از نماز اصلی باشد، یعنی رکعت سوم یا چهارم نماز باشد، جایز نیست که بعد از قرائت حمد سوره نیز قرائت گردد. زیرا مصلی در رکعت سوم و چهارم مخیر بین قرائت حمد به تنهایی و بین خواندن تسبیحات می باشد. بنا بر این مجالی برای خوانده سوره در نماز احتیاط وجود ندارد.
و لا قنوت
زیرا چنانکه بیان شد، احتمال دارد این نماز رکعت سوم یا چهارم نماز باشد که در آنها قنوت وجود ندارد.
لزوم قرائت اخفاتی در نماز احتیاط و بحث در اجهار ببسمله
و يجب فيها الإخفات في القراءة و إن كانت الصلاة جهرية
در این نماز لازم است قرائت حمد به صورت اخفاتی باشد زیرا این رکعت بجای رکعت سوم یا چهارم نماز است که در آنها قرائت به صورت اخفاتی می باشد هر چند نماز به صورت جهری باشد.
حتّى في البسملة على الأحوط، و إن كان الأقوى جواز الجهر بها بل استحبابه
گفته شد که مستحب موکد است که در نماز های جهری و اخفاتی، جهر به بسمله صورت گیرد. در روایت معروف از حضرت امام حسن عسکری، جهر به بسم الله الرحمن الرحیم یکی از علامات خمسه مومنین می باشد. زیرا اهل سنت اصلا بسم الله الرحمن الرحیم را قرائت نمی کنند و در صورت قرائت نیز به صورت اخفاتی قرائت می نمایند.
اما بحث ما در مورد رکعت سوم و چهارم نماز است که در آن در صورت انتخاب قرائت حمد آیا باید بسمله را جهراً خواند یا به صورت اخفاتی؟ اقوا اطلاق ادله جهر به بسم الله در جمیع نمازها می باشد. لذا در نماز احتیاط نیز مستحب است بسم الله به صورت جهری خوانده شود.
البته در مورد بسمله ما سابقاً در مبحث قرائت از مباحث نماز بحث نمودیم که شما را به آنجا ارجاع می دهیم.
نحوه استقبال قبله در صورت جهل به سمت قبله
نکته ای که باقی می ماند مساله ای است که مرحوم سیدنا الاستاد آن را بیان نموده است. بحث در مورد استقبال قبله است که در صورتی که جهت قبله معلوم باشد که بحثی باقی نمی ماند. اما بحث در جایی است که جهت قبله مجهول باشد. مشهور علما در این مورد می فرمایند: مصلی باید به چهار جهت نماز بخواند.
اما در مقابل قول مشهور روایت صحیحه ای وجود دارد که بر این مطلب دلالت دارد که مصلی باید یک جهت را انتخاب و به سمت آن نماز بخواند. البته این انتخاب باید بعد از تحری و تفکر در مورد جهت قبله باشد. تا آنکه بواسطه تفکر مصلی علم یا ظن به جهت قبله پیدا کند. زیرا ظن به جهت قبله نیز حجت می باشد. اما در صورتی که ظنی برای مصلی حاصل نشود بنا بر روایت حضرت سیدنا الاستاد فتوا به این مساله داده اند که مصلی باید یک جهت را انتخاب و به سمت آن نماز بخواند.
عدم استمرار تخییر در انتخاب جهت در نماز احتیاط
اما در صورتی که مصلی یک سمت را انتخاب و به سوی آن نماز بخواند، سپس اگر در نماز شکی کند که تصحیح نماز محتاج نماز احتیاط باشد، لازم است نماز احتیاط را به همان جهتی بخواند که نماز اصلی را خوانده و مساله انتخاب جهت در این فرض استمرار ندارد و فقط مربوط به ابتدای انتخاب و اصل نماز می باشد.
علت این است که اگر نماز احتیاط را به سمتی غیر از نماز اصلی بخواند و سپس به جهت خاصی ظن پیدا کند، علم اجمالی به بطلان یکی از دو نماز و عدم عمل به وظیفه پیدا خواهد کرد. اما اگر به همان جهتی که نماز اصلی را خوانده نماز احتیاط بخواند، این احتمال که به سمت جهتی غیر از قبله خوانده باشد در حد احتمال باقی می ماند و منجر به علم اجمالی به بطلان نمی گردد. همچنین باید گفت: بنا بر صحیحه عمل به یکی از احتمالات جهت قبله جایز است اما روایت دلالتی بر جواز خواندن نمازی که علم اجمالی به بطلان آن داریم ندارد. لذا در نهایت می گوییم: تغییر جهت قبله در نماز احتیاط جایز نمی باشد. چه نماز احتیاط متمم نماز اولی باشد و چه نمازی مستقل باشد. زیرا چه نماز احتیاط متمم باشد و چه مستقل، ما نیازمند آن برای تصحیح نماز هستیم و بدون آن نماز اولیه تصحیح نمی گردد. اما اگر علم اجمالی به بطلان یکی از دو نماز بوجود آید، نماز ما کامل و صحیح نخواهد بود.
والسلام

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo