< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

92/01/26

بسم الله الرحمن الرحیم

 درجلسه قبل گذشت که درزمان غیبت و زمان حضورکه ائمه تسلط برامورندارند وحکومت اسلامی وجودندارد نمازجمعه واجب تخییری است.زمانیکه پیامبر(ص )وامام علی (ع ) مبسوط الید بودند یقینا واجب تعیینی بوده است وآیه شریفه «یاایهاالذین امنو اذا نودی للصلاه من یوم الجمعه فاسعوا الی ذکر الله» هم دلالت بر وجوب تعیینی دارد. انما الکلام در زمان امام سجاد(ع )وامام باقر(ع ) است . مشهور بلکه مجمع علیه این است که وجوب تعیینی ندارد وتخییری است . البته باافضلیت صلاه جمعه نسبت به صلاه ظهر وتاکید شدید به صلاه جمعه وملامت نسبت به ترک آن مخصوصا اگرمدت زمان طولانی ترک شده باشد که خیلی مورد نکوهش است ولی درعین حال صلاه ظهر هم مکفی ومجزی است اما ترک افضلی شده که سنت است . این مدعاست اما باید ببینیم با آن همه روایتی که تصریح وظهور در وجوب تعیینی داشتند چگونه می توان از وجوب تعیینی دست برداشت .
 محقق خویی (ره) می فرمایند «فالمشهور بل المجمع علیه بین قدماء الاصحاب عدم الوجوب تعیینا وقد ادعی الاجماع علی ذلک غیر واحد من الاعلام بعداختیارهم هذا القول کالشیخ فی الخلاف والحلی فی السرایر وابن زهره فی الغنیه والمحقق فی المعتبر والعلامه فی التحریر والمنتهی والتذکره والشهید فی الذکری والمحقق الثانی فی جامع المقاصد وغیرهم »این بزرگواران ادعای اجماع بروجوب تعیینی صلاه جمعه کرده اند.
 دلایل عدم وجوبی تعیینی:
 دلیل 1) وجوب تعیینی اگر ثابت باشد در این مسئله ای که خیلی مبتلا به است حتما باید ظاهر می گشت و شیوع پیدا می کرد (لو کان لبان) درحالیکه دانستیم که قیام اجماع شده بر نفی وجوب تعیینی از قدما اصحاب ،واین اجماعات در مقابل اجماعاتی است که گذشت که می گفتند صلاه جمعه وجوب تعیینی دارند.
 دلیل2) وقتی به سیره ی اصحاب ائمه مینگریم متوجه میشویم که آنها مقید به اقامه صلاه جمعه در هر هفته نبوده اند درحالیکه این بزرگواران ازارکان دین و عمودهای مذهب بوده اند و خیلی بعید است که واجب تعیینی باشد واین بزرگواران ترک کنند
 روایاتی هم دراین زمینه وارد شده است:
 منها(1):وسائل جلد7 صفحه 309
 صحیحه زراره: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ:«حثّنا ابوعبدالله(ع)علی صلاةالجمعه حتی ظننت انه یریدان نأتیه،فقلت:نغدوا علیک،فقال:لا انما عنیت عندکم»
 زراره میگوید، امام صادق (ع) به ماخیلی تاکید به صلاة جمعه می کردند تا جایی که گمان کردیم باید خدمت ایشان برویم تا صلاه جمعه را به امامت ایشان بخوانیم اما امام(ع)فرمودند:قصدم این بود که هرجا هستید خودتان بخوانید.
 «عُنِیتُ» به ضم یاء خوانده میشود واجماعی است که همیشه مجهول خوانده میشوند و همچنین ضُحِیَ وروی کتب هم مینویسند عُنِیَ بنشره که البته به شکل معلوم معنا میشود
 زراره روایات زیادی درباره ی نماز جمعه نقل کرده ولی خودش به آنها عمل نمی کرده است درحالیکه زراره مقام بالایی دارد واین نشان دهنده استحباب نماز جمعه است و نماز جمعه افضل بوده نه واجب.مانند غسل جمعه که اگرکسی دارای شان ومقام باشد وترک کند بخاطر اهمیت غسل جمعه سرزنش میشود وهمچنین مانند نماز شب که مستحب موکد است.
 منها(2)وسائل الشيعة؛ ج، ص: 310
 بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ: مِثْلُكَ يَهْلِكُ وَ لَمْ يُصَلِّ فَرِيضَةً فَرَضَهَا اللَّهُ «3»- قَالَ قُلْتُ: كَيْفَ أَصْنَعُ- قَالَ صَلُّوا جَمَاعَةً يَعْنِي صَلَاةَ الْجُمُعَةِ.
 امام(ع)فرمودند ای عبدالملک مانند تویی هلاک میشود(می میرد) درحالیکه فریضه ای را که خدا واجب کرده است انجام نمی دهد!(ای عبدالملک نباید اینگونه باشی) عبدالملک پرسیدوظیفه ام چیست؟ امام(ع) فرمودند:خودتان نمازجمعه بپا کنید(هرچند نفر در خانه ای جمع شوید)
 البته نماز جمعه اهل سنت رفتن هم مشکلی ندارد و تقیه ی مداراتی است ولی آنان نمی رفتند و حضرت فرمودند حداقل خودتان بخوانید
 این بیانات وسیره نشان دهنده این است که واجب تعیینی نبوده است.
 دلیل3) روایات دلالت دارند بر اینکه اگر نماز جمعه ای برگزار شدبرکسانی واجب است که تا محدوده ی 2فرسخی قرار دارند وکسانیکه ما زاد بر 2فرسخی هستند لازم نیست بیایند و می شود نماز ظهر بخوانند درحالیکه اگر تعیینی بودباید گفته می شد که کسانی که مازاد بر 2فرسخی هم هستند خودشان هفت نفر بشوند و نماز جمعه بخوانند در حالیکه گفته نشده است.
 بعضی روایات هم تفصیل داده اند که اگر امامی هست که خطبه بخواند پس نمازجمعه بخوانند واگر نیست همان نماز ظهر بخوانند
 الان هم فتاوا این است که هر کس سر دو فرسخی است لازم نیست نمازجمعه بخواند
 بعضی روایات هم روستاها را گفته اند که لازم نیست جمعه بخوانند چون معمولا فاصله شان بیش از 2فرسخ است.
 دلالت صحیحه محمد بن مسلم بر اینکه وجوب تعیینی نیست:
 وسائل الشيعة؛ ج‌7، ص: 309
 عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْجُمُعَةِ- فَقَالَ تَجِبُ عَلَى مَنْ كَانَ مِنْهَا عَلَى رَأْسِ فَرْسَخَيْنِ- فَإِنْ زَادَ عَلَى ذَلِكَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ.
 امام اشاره نکرده به اینکه بر کسانیکه دورتر از 2فرسخی هستند هم واجب است جمعه بخوانند
 روایاتی هست که دال بر عدم وجوب اهل القری است اگر امام خطبه خوان نداشته باشند:
 1) وسائل الشيعة؛ ج‌7، ص: 306
 مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ أُنَاسٍ فِي قَرْيَةٍ- هَلْ يُصَلُّونَ الْجُمُعَةَ جَمَاعَةً- قَالَ نَعَمْ وَ يُصَلُّونَ أَرْبَعاً إِذَا لَمْ يَكُنْ مَنْ يَخْطُبُ.
 2)وسائل الشيعة؛ ج‌7، ص: 306
 وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِذَا كَانَ قَوْمٌ «1» فِي قَرْيَةٍ صَلَّوُا الْجُمُعَةَ «2» أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ- فَإِنْ كَانَ لَهُمْ مَنْ يَخْطُبُ بِهِمْ جَمَّعُوا ......
 صحیحه الفضل بن عبدالملک قال:سمعت اباعبدالله(ع) یقول : اذا کان القوم فی قریه صلوا الجمعه اربع رکعات فان کان لهم من یخطب لهم جمعوا....
 محقق خویی(ره):خطبه خواندن که مشکلی ندارد وهمه میتوانند انجام دهند زیرا حمدخداست وصلواتی است بر پیامبرو....
 پس اینکه میفرماید اگر خطبه خوان باشد یعنی اگر کسی دوست داشت بخواند جمعه بخوانید و اگر کسی مایل نبود اجباری نیست و امریست اختیاری واین بیان شان واجب تخییری است.
 پس اینکه شخصی می تواند خطبه بخواند بحث قدرت بر خواندن نیست بلکه دل بخواهی است و تعیینی نیست.
 اگر گفتیم خطبه خواندن یک کار خاصی است که از هرکسی بر نمی آید آنگاه اگر کسی نبود ساقط است و باوجوب تعیینی هم سازگار است.
 جمع بندی:اینکه امام (ع) فرمودند اگر کسی بود که خطبه بخواند جمعه بخوانند و اگر نبود،بیانی است «اگر،اگری» و این طرز بیان با واجب تخییری سازگار است و معلق به اراده ومیل شده است.
 
 
 
 
 
 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo