درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: استحاضه/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

مسأله: صحت صوم زن در صورتی که بعد از نماز عصر مستحاضه شد و تا مغرب غسل نکرد

مسألة ۴۲۶. ان استحاضت بعد صلاة العصر و لم تغتسل حتی المغرب فصومها صحیح.

زنی در روز ماه رمضان و با حال روزه، بعد از نماز عصر مستحاضه شد. حالا بحث ما راجع به روزه اش است و کاری به نمازش نداریم. بعد از نماز عصر مستحاضه شد. دیگر غسلی ندارد مگر برای نماز مغرب و عشاء. غسل برای نماز مغرب و عشاء، بعد از پایان روزه است. بنابراین این فتره تا مغرب که برای نماز مغرب و عشاء غسل می کند، دخالتی به روز قبل ندارد. غسل شب، برای روزه فردا دخالت دارد. پس به امروزش ربطی ندارد. از آن طرف فرض این است که بعد از نماز عصر هم بوده است؛ پس دیگر احتیاج به غسلی ندارد. بنابراین روزه اش صحیح است.

انتقال استحاضه از حالی به حالی

بحث بعدی بحث جالبی است که در فقه مطرح است و به آن بحث انتقال می گویند. انتقال یعنی اینکه استحاضه زن مستحاضه، از حالی به حالی منتقل شود؛ من الادنی الی الاعلی او من الاعلی الی الادنی. چون سه قسم استحاضه داریم؛ قلیله و متوسطه و کثیره. یک جوری بود و به جور دیگر تبدیل شد. این محل بحث ماست.

مسألة ۴۲۷. اذا انتقلت الاستحاضة من الادنی الی الاعلی کما اذا انقلبت المتوسطة کثیرة.

استحاضه اش متوسطه بود، کثیره شد یا قلیله بود، متوسطه شد یا حتی قلیله بود و یک مرتبه، کثیره شد؛ فرقی نمی کند. این را می گویند، "انقلبت من الادنی الی الاعلی". این تکلیفش چیست؟ گفتیم که این، سه صورت دارد.

فلها صور:

الصورة الاولی ان یکون ذلک قبل الشروع فی الاعمال.

یعنی مثلا قبل از ظهر بود و این زن هم استحاضه اش قلیله بود و قبل از ظهر، قبل از اینکه وقت نماز باشد، یک مرتبه متوسطه شد. دیگر متوسطه بود تا ظهر شد. حالا اگر می خواهد نماز ظهر و عصر بخواند، باید یک غسل انجام دهد؛ برای اینکه الان استحاضه متوسطه است و در روز یک غسل بدهکار است و فرض این است که انجام نداده است. پس این غسل را باید انجام بدهد. یک چیز واضحی است.

الصورة الثانية ان یکون ذلک بعد الإتيان بالصلاة.

مثلا فرض کنید قلیله بود تا ظهر شد و به همان صورت قلیله، نماز ظهر و عصرش را خواند و وظایفش را هم انجام داد. نماز را که تمام کرد، متوسطه یا کثیره شد. حالا چه باید بکند؟ نمازش صحیح است و دیگر اعاده هم ندارد. دلیل بر این چیست؟ دلیلش این است که ما در فقه قاعده ای داریم به اینکه در شبانه روز، بیش از پنج نماز واجب صحیح نداریم و برای هر وقتی از اوقات خمسه، بیش از یک نماز واجب نداریم. مثلا در ظهر، دو نماز ظهر و در عصر، دو نماز عصر نداریم؛ یکی داریم. فرض این است که این زن، موقع نماز، استحاضه اش قلیله بوده و وظیفه اش را هم انجام داده و نمازش را به صورت صحیح خوانده است. طبق همان قاعده که نماز صحیح، تکرار ندارد، بنابراین مجزی است؛ چون دو نماز ظهر نداریم.

الثالثة: ان یکون ذلک فی الاثناء.

صورت سومش این است که این تبدل حالت، در اثنای نماز باشد. در اثنای نماز که شد، کل قصه به هم می خورد. هر چه انجام داده است، باطل است و دوباره حالت جدید را در نظر بگیرد. اگر متوسطه است، غسل و وضو را انجام دهد و نماز را هم اعاده کند. این در اثنا بود. آن نصف اول نماز که خوانده بود، درست بود؛ چون آن موقع قلیله بود و وظیفه قلیله را هم انجام داده بود. اما شرطیت این وظایف که مثلا متوسطه باید یک غسل در روز انجام دهد و کثیره باید سه غسل انجام دهد، مال کل نماز یا مال تک تک اجزای نماز است؟ مال کل جزء جزء و انحلالی است؛ یعنی کل جزء من اجزاء الصلاة، مشروطٌ به این اعمال. بنابراین قبول است که این، نصف نمازش را درست خوانده است؛ اما نصف دومش هم به حالت جدید که مثلا کثیره یا متوسطه است، مشروط است. پس این نماز، دیگر به درد نمی خورد و باید به همش بزند و کل اعمال را انجام دهد و نماز را دوباره اعاده کند. دلیل ما این بود که شرطیت این اعمال، به حسب اجزاء، انحلالی است و اگر یک نصفش درست باشد، کافی نیست و همه جزء جزئش باید با شرایط باشد. فرض این است که نصف دوم، با استحاضه کثیره همراه بوده است. شرایط استحاضه کثیره را می خواهد و الا باطل است. بنابراین باید کل را اعاده کند.

سوال: آن حکم که می گویند اگر در وسط نماز می تواند، باید طهارت بگیرد، [در اینجا جاری می شود؟]

جواب: یعنی وسط نماز، غسل کند؟ این چه نمازی است. نمازی نیست. بله اگر مثلا یک کاری است که دو ثانیه است، [اشکالی ندارد]؛ نه اینکه در اثنای نماز بیاید غسل کند و وضو بگیرد. این چه نمازی است. چه کسی چنین حرفی زده است. موالات به هم می خورد.

اين مسأله [استدراکی] دارد و آن این است که اگر زنی مستحاضه متوسطه بود و حالا فرض کنید سر ظهر شد و غسل اولی را تا این زمان نکرده بود، باید غسل کند. در حال استحاضه متوسطه یک غسلش را انجام داد و تا می خواست نماز بخواند یا نماز را شروع کرد، در وسط نماز، کثیره شد. این چطور است؟ آن غسلش باطل است؛ دوباره باید برای کثیره غسل کند و پنبه هایش را عوض کند و وضو بگیرد و نماز بخواند. این خودش مساله ای است. غسلی می خواهد و غسل را انجام داد؛ پس دیگر چرا باید دوباره اعاده اش کند. دلیل بر وجوب اعاده چیست؟ لانها جاءها ما هو اعظم. برای اینکه در حال متوسطه بوده است و آن غسلی که کرده، از استحاضه متوسطه مطهر بوده است. استحاضه کثیره، حدث اعظمی است و آن طهارت را می شکند. بنابراین برای خودش، به غسلی جداگانه با نیت استحاضه کثیره، نیاز دارد. آن شکسته شد. مثل یک کسی که وضو دارد و جنب شود؛ با جنابتش وضویش باطل می شود؛ چون جنابت، حدث بالاتری است.

سوال و جواب: بله؛ ماهیت حدث استحاضه متوسطه با حدث ناشی از استحاضه کثیره متفاوت است؛ چون آثار و احکامشان متفاوت است.

سوال: اگر بعد از نماز متوجه شد، بازهم باید نمازش را تکرار کند؟

جواب: اگر در نماز یا بعدش متوجه شد که از قبل کثیره شده است، باید اعاده کند.

اگر می بیند که وقت تنگ است و تا بخواهد دوباره همه این کارها را بکند، وقت می گذرد و نمازش از دستش می رود، می گوییم عیب ندارد و با همین اعمالی که انجام داده بودی، نمازت را اعاده کن که نماز به بعد از وقت نیافتد. در این مسأله با ابوحنیفه مخالفت می کنیم. نظر ما امامیه این است که مصلحت وقت نماز، از همه شرایط و اجزای نماز، بالاتر است؛ لهذا هیچ چیزی جلویش را نمی گیرد. ابوحنیفه این طور قائل نبوده است. حالا اینکه ابوحنیفه چه گفته است، ان شاء الله برای وقت دیگری بماند. حرف ابوحنیفه جواب دارد.

سوال: نمازش را رها می کند و از اول می خواند ... .

جواب: نه‌؛ در نماز نیست؛ قبل از نماز است؛ اما می بیند تا بخواهد غسل و آنها را اعاده کند، به نماز نمی رسد. حالا بکند یا نکند؟ نکند. اگر در نماز بود، نمازش را ادامه دهد؛ چون وقت، نباید از دستش برود.

سوال: کار حرامی کرده است که نماز را ...

جواب: عمدی نبوده است. اتفاق افتاده است.

سوال: چرا تیمم نکند؟

جواب: حالا می گوییم. اگر امکان دارد تیمم کند، به جای وضو و غسل، تیمم کند. یک مرتبه وقت تیمم هم ندارد. آن صورت اول این بود که می تواند نماز را بخواند بدون اینکه تکرار کند، نماز را بخواند. اگر می تواند تیمم کند، تیمم کند و اگر نمی‌تواند تیمم کند، نماز را بی تیمم بخواند؛ ولی بعدا با غسل و کارهای دیگر، احتیاطا اعاده اش کند. این یک بحثی است که به آن، بحث فاقد الطهورین می گویند. فاقد الطهورین یعنی کسی که قادر به وضو، غسل و تیمم نیست. یادم می آید بعضی از علما مثل علامه(ره) در تبصره و در بعضی از کتبش به سقوط نماز قائل شده اند. نماز زن، دیگر ساقط است. ولی بسیاری از علما جرأت نمی کنند و می گویند احتیاطا نماز را بخواند و بعد هم با طهارت، اعاده اش کند. خود مرحوم امام و آقای خویی[1] و دیگران، همین را می گویند که احتیاطا نماز بی طهارت را بخواند؛ ولی بعدا هم با طهارت اعاده اش کند.