درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: استحاضه/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

بحث ما در مستحاضه کثیره بود و بیان شد که هر چه در مستحاضه قلیله و‌ متوسطه واجب است، در کثیره هم واجب‌ است و زیادی که دارد این است که در مستحاضه کثیره سه غسل می خواهد؛ یکی صبح، یکی ظهر و عصر و یکی مغرب و عشا.

وجوب وضو بر مستحاضه کثیره برای نماز

به این بحث رسیدیم که در استحاضه کثیره، برای هر نمازی یک وضو هم لازم است. تعویض پنبه هم لازم است. این‌ها را یکی یکی با استدلالشان می خواندیم.

تعارض بین روایات در وجوب وضو در مستحاضه متوسطه و‌کثیره

گفتیم در استحاضه کثیره، علی الاحوط باید وضو بگیرد. علی الاحوط برای این است که تعارض و اختلافی بین روایات هست. اما آنکه بر وجوب دلالت می کند، مقداری قوی تر است. حالا اول روایاتی که بر عدم وجوب دلالت می کنند، بخوانیم. یکی از آن روایات، صحیحه معاویة بن عمار است که بین دم ثاقب و غیر آن تفصیل داده و‌ غسل را در اولی و وضو را در دومی واجب کرده است.[1] تفصیل این طور است که یک مرتبه، خون پنبه را سوراخ می کند و داخل آن می شود و یک مرتبه، داخل نمی شود. فرموده که اگر داخل پنبه شد، غسل‌، واجب است و اگر داخل نشد یعنی قلیله بود، وضو واجب است. پس اینها به مقتضای تقابل استفاده می شود، آنجایی که غسل هست، وضو نیست و آنجایی که وضو هست، غسل‌ نیست؛ چون می گویند تفصیل، قاطع شرکت است و دیگر نمی توانند باهم شریک باشند؛ چون در تقابل باهم قرار گرفته اند. حالا در دم ثاقب، دو صورت دارد؛ یا اینکه از پنبه تجاوز می کند یا نمی کند. اگر تجاوز نکند، متوسطه است. اگر تجاوز کند، کثیره است. وضو را در اینها نخواسته است. وضو را فقط در قلیله خواسته است که خون، داخل پنبه نمی شود. این مدلول صحیحه معاویة بن عمار است.

همچنین موثقه سماعه که اوجب الغسل فی الیوم مرة و الوضوء لکل صلاة ان لم یتجاوز الدم الکرسف و ....[2] آن با کمی تفاوت، چنین تقابلی ایجاد کرده است؛ یعنی در یک جایی به وضو قائل شده که غسل بود و در جایی غسل هست که وضو نیست. پس در استحاضه کثیره، یقینا غسل هست و نباید وضو باشد. این دلالت این دو روایت بود.

اما در تقابل این دو روایت، روایت طویله یونس هست. یونس دو روایت در استحاضه دارد که یکی از آنها مختصر و دیگری طولانی است. این روایت طولانی، انصافاً خیلی مطلب دارد. یک صفحه و نیم یا دو صفحه از وسائل را گرفته است و مطالب زیادی دارد.‌ از جمله آن مطالب، این جمله ای است که می فرماید:

"فَلْتَدَعِ الصَّلَاةَ أَیَّامَ أَقْرَائِهَا (نماز را در ایام حیضش رها می کند) ثُمَّ تَغْتَسِلُ (حیض که تمام شد، غسل استحاضه‌ می کند) وَ تَتَوَضَّأُ لِکُلِّ صَلَاةٍ (و برای هر نماز هم یک وضو می گیرد. این، صراحت دارد در اینکه در استحاضه کثیره، وضو هست؛ بعد سوال می کند) قِیلَ وَ إِنْ سَالَ (اگرچه خون، از پنبه هم تجاوز کند که کثیره باشد‌؟ حضرت(ع) می فرمایند) قَالَ وَ إِنْ سَالَ مِثْلَ الْمَثْعَبِ" (اگر چه مثل مثعب، سیلان کند).[3]

درباره مثعب گفتیم که سوراخی در ته حوض بوده است که آن را می بستند؛ وقتی می خواستند آب را خالی کنند، آن سوراخ را باز می کردند و آب به شدت از آن فوران می کرد و بیرون می‌آمد. حالا امام(ع) تشبیه کرده‌ است که استحاضه اش هرچه هم کثیره باشد، مهم نیست؛ وضو بگیرد و غسل کند.

سؤال: مثقب درست نیست؟ ثقب که می گویند یعنی سوراخ شدن. آقای حکیم هم در مستمسک چنین فرموده است.

جواب: من از وسائل در آورده ام و شاید هم مثقب باشد و شاید هم مثعب باشد؛ نمی دانم. مثقب که یعنی محل سوراخ با آن تناسب دارد. ولی باید وسائل را دوباره ببینیم؛ چون بنده از روی وسائل نوشته ام.

پس این دو دسته روایت، تعارض می کنند؛ لکن مشهور بر طبق روایت یونس فتوا داده اند و به علاوه اینکه روایت یونس خیلی واضح الدلاله و مرادش کثیره است؛ چون به همان سوراخ حوض تشبیهش می کند که آب به شدت از آن بیرون می آید. خونی که این طور بیرون می آید، لازمه اش این است که کثیره باشد. لهذا گفتیم که برای مستحاضه کثیره، احتیاطا وضو هم بگیرد. احتیاط را به خاطر اختلافی که بین روایات بوده است، نوشته ایم.

سؤال: مشهور از آن روایات اعراض کرده است ؟

جواب: نه، به آن صورت واضح نیست.

و لا یترک الاحتياط لذهاب المشهور فی هذه الصورة الی وجوب الوضوء. احتیاط را ترک نکنیم؛ چون که مشهور در این صورت یعنی در استحاضه کثیره، به وجوب وضو قائل شده اند.

و تبدیل الخرقة و القطنة او تطهیرها ...

باز بحث دیگری در استحاضه کثیره داریم ... .

سوال: اگر مشهور نبود، شما به این روایت، استناد نمی کردید؟

جواب: بله؛ بازهم استناد می کردیم. آن وقت باید یک فکری برای تعارض کنیم. متعارض اند و سند هر دو هم صحیح است.

سؤال: وقتی شهرت هست جایی برای احتیاط ...

جواب: نه‌؛ شهرت هاشان فرق می کند. اقسامش مختلف است.

وجوب تعویض قطنه در مستحاضه کثیره

اما تبدیل القطنة فلبعض الروایات.

یکی از چیزهایی که در مستحاضه کثیره واجب است، وضو و دیگری تبدیل القطنة است. پنبه ای که خون داخلش می شود، باید عوض شود.

از جمله آن روایات صحیحه صفوان از ابی الحسن(ع) است.

وَ عَنْهُ عَنِ الْفَضْلِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِذَا مَکَثَتِ الْمَرْأَةُ عَشَرَةَ أَیَّامٍ تَرَی الدَّمَ ثُمَّ طَهُرَتْ فَمَکَثَتْ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ طَاهِراً ثُمَّ رَأَتِ الدَّمَ بَعْدَ ذَلِکَ أَ تُمْسِکُ عَنِ الصَّلَاةِ قَالَ لَا هَذِهِ مُسْتَحَاضَةٌ تَغْتَسِلُ وَ تَسْتَدْخِلُ قُطْنَةً (بَعْدَ قُطْنَةٍ) ... .[4]

این روایت خوانده بودیم و دلالت دارد که باید پنبه را عوض کند.

وجوب انجام سه غسل در مستحاضه کثیره

حالا سه غسلش را از روایت عبدالله بن سنان درمی آوریم.

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمُسْتَحَاضَةُ تَغْتَسِلُ عِنْدَ صَلَاةِ الظُّهْرِ وَ تُصَلِّی الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ ثُمَّ تَغْتَسِلُ عِنْدَ الْمَغْرِبِ فَتُصَلِّی الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ ثُمَّ تَغْتَسِلُ عِنْدَ الصُّبْحِ فَتُصَلِّی الْفَجْرَ وَ لَا بَأْسَ بِأَنْ یَأْتِیَهَا بَعْلُهَا... .[5]

دلالتش واضح است و احتیاجی به ترجمه هم ندارد. اما اشکالی که در اینجا هست، این است که حضرت(ع) در اینجا فرموده است المستحاضة و دیگر نگفته که قلیله، متوسطه یا کثیره است. این اطلاق پیدا می کند؛ يعنی هر مستحاضه ای باید این کار را بکند. پس مساله را به وسیله اطلاق و تقیید حل می کنیم؛ چون در مورد قلیله، روایات متعددی داریم که غسل ندارد. در مورد متوسطه باز روایات متعدد داریم که یک غسل برایش بس است. این روایتی که "المستحاضة" را فرموده است و اطلاق دارد، با آن روایات تقیید می خورد و به مستحاضه کثیره، اختصاص پیدا می کند. یعنی هم قلیله و هم متوسطه از تحتش خارج می شوند؛ چون آنها دلیل خاص دارند که متوسطه یک غسل دارد و قلیله هم اصلا غسل ندارد. روایات متعدد داریم؛ لهذا این روايت را تقیید می زنند.

لزوم انجام دو نماز بدون فاصله بعد از غسل استحاضه کثیره

مطلب دیگر این است که این مستحاضه کثیره، وقت ظهر که شد، غسلش را می کند و نماز ظهر و عصر را می خواند. وقت مغرب که شد، غسل می کند و نماز مغرب و عشا را می خواند. مساله ای که هست، این است که این دو نماز را باید به هم بچسباند و بینشان نباید فاصله بیفتد.

اعتبار الجمع بین الصلاتین دلیله ظهور بعض الروایات کصحیحة عبدالله بن سنان:

"الْمُسْتَحَاضَةُ تَغْتَسِلُ عِنْدَ صَلَاةِ الظُّهْرِ وَ تُصَلِّی الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ...".[6]

عبارت این طور است که موقع ظهر غسل می کند و نماز ظهر و عصرش را باهم می خواند و نباید فاصله اندازد. اگر فاصله افتاد، باید پنج غسل به جا بیاورد. بنابراین اگر بین نماز ظهر و عصر فاصله انداخت، برای نماز عصرش یک غسل دیگر لازم است و اگر بین نماز مغرب و عشا فاصله انداخت، برای نماز عشا یک غسل دیگر لازم است. پنج غسل می شوند. پس این که گفتیم، در صورتی است که اینها را باهم به جا بیاورد؛ چون که آن غسل اول، دیگر کافی نیست. اما اگر اصلا خون نیامد و قطع شد، چیزی نیست. در صورتی که خون بیاید و بین نمازها فاصله نیندازد، همان یک غسل کافی است. چون محدث نشده است.

سوال: اگر نمازهای مستحبی یا نماز قضا را بخواهد بخواند، برای آنها چطور می‌شود؟

جواب: اگر همه وظائفش را برای نمازهای واجبش انجام داده، آنها را هم می تواند بخواند.

مسأله: لزوم تجدید غسل و وضو برای نماز در صورت رویت خون و انجام غسل و وضو قبل از وقت نماز

مسألة. ان رأت الدم قبل وقت الصلاة فاغتسلت و توضأت ثم دخل وقت الصلاة فالاحوط تجديد الغسل و الوضوء للصلاة.

اگر قبل از وقت نماز، خون دید و غسل کرد، فایده ندارد. وقت نماز که شد، غسل را باید تکرار کند؛ چون شرطش این است که می فرماید: "المستحاضة تغتسل عند صلاة الظهر". صحیحه عبدالله بن سنان چنین می فرماید؛[7] یعنی غسلش باید در وقت نماز باشد. اگر قبل از ظهر غسل کند، کافی نیست.

مسأله: عدم فرق بین تقدم وضو بر غسل یا تاخرش از آن در مستحاضه متوسطه و کثیره

مسألة ۴۰۶. لا فرق للمستحاضة المتوسطة و الکثیرة في تقدیم الوضوء علی الغسل او تأخیره عنه و لکن الأحوط...

ما می گوییم که مستحاضه کثیره، هم باید غسل کند و هم وضو بگیرد یا مستحاضه متوسطه که یک غسل دارد، [باز هم باید وضو بگیرد]. اما وضو یا غسل را اول انجام دهد؟ احتیاط مستحب این است که اول وضو و بعد غسل را انجام دهد؛ چون روایاتی داریم که می فرمایند: "الوضوء بعد الغسل بدعة"؛[8] وضو بعد از غسل بدعت است. پس به خاطر اینکه با روایات مخالفت نشود، اول وضو را بگیرد و بعد غسل کند.

سوال: پس چرا فرمودید احتیاط مستحب این است که...

جواب: احتیاط مستحب هست چون که سند آن روایات و جهاتشان خیلی قوی نیست.

مسأله: تبدیل استحاضه قلیله به متوسطه بعد از نماز

مسألة ۴۰۷. ان تبدلت الاستحاضة القلیلة بعد صلاة الصبح الی المتوسطة وجب علی المستحاضة الغسل لصلاتی الظهر و العصر.

زنی در اول صبح، مستحاضه قلیله بوده است؛ وضو گرفت و نمازش را خواند؛ اما استحاضه اش قبل از ظهر، متوسطه شد؛ معلوم است که به خاطر اینکه متوسطه است، باید یک غسل برای نماز ظهر و عصر انجام دهد. همچینن بعدش همین طور است. اگر این زن، مستحاضه قلیله بود تا اینکه‌ نزدیک غروب، متوسطه شد، یک غسل برای نماز مغرب و عشا باید انجام دهد.

مسأله: تبدیل استحاضه قلیله و متوسطه به کثیره بعد از نماز

مسألة ۴۰۸. ان تبدّلت الاستحاضة القلیلة و المتوسطة بعد صلاة الصبح الی الکثیرة، وجب علی المستحاضة الغسل لصلاتی الظهر و العصر...

معلوم است. اگر قلیله بود و وضو گرفت و نماز صبح را خواند و‌ بعدش کثیره شد، دو غسل باید انجام دهد؛ یکی برای نماز ظهر و عصر و یکی هم برای نماز مغرب و عشا انجام دهد.

و ان تبدّلت الی الکثیرة بعد صلاتی الظهر و العصر...

توضیح واضحات است.