< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

1401/08/08

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: استحاضه/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

 

دماء ثلاثه

استحاضه

ظاهرا بحث ما به دماء ثلاثه، یعنی حیض، نفاس و استحاضه رسیده است. استحاضه را مقدم کردیم؛ چون بحث هایش کمتر و نسبت به حیض آسانتر است. بحث نفاس هم که چیزی نیست و جزء متممات حیض است. حالا بحث استحاضه را بنا داریم شروع کنیم. استحاضه سه قسم است؛ قلیله، متوسطه و کثیره. هر کدام هم احکامی مخصوص خودشان دارند.

تعریف استحاضه

من الدماء التی تخرج من المرأة، الاستحاضة.

به زنی که خون استحاضه می بیند، مستحاضه می گویند.

اما تعریفش این است:

دم الاستحاضة دم اصفر بارد بلا حِرقة و دَف

خونی زرد رنگ است و قرمز نیست؛ بدون سوزش بیرون می آید و فشار و دفع ندارد و خیلی غلیظ هم نیست و شل است؛ بی مایه و کم رنگ است. طبع خون استحاضه، غالبا این طور است. البته گاهی اوقات، خونی به استحاضه محکوم می شود که این علائم را ندارد؛ آن دیگر تعبدی است؛ مثلا فرض کنید اصفر نباشد و احمر یا حتی اسود باشد؛ به غلظت و حرقت بیرون بیاید. این می شود و امکان دارد. این الحاق، تعبدی است و الا خون استحاضه به حسب طبع ذاتش، همان است که گفتیم. اینجا نوشته ایم:

"و کل دم عُلم بعدم حیضیته".

خونی است که علم داریم حیض نیست؛ مثل خون کمتر از سه روز. چون خون حیض حتما باید از سه روز تجاوز کند. حالا اگر خونی کمتر از سه روز بود، می گوییم استحاضه است. یا اکثر خون حیض حتما ده روز است؛ پس اگر از ده روز تجاوز کرد و روز یازدهم و دوازدهم بود، استحاضه است.

این موارد، مواردی است که احتمال دم قروح و جروح ندهیم. این در ذهنمان باشد. حالا جروح معنا ندارد؛ چون جروح به معنای زخم و بریدگی است و از داخل بریدگی پیدا نمی شود. اما قروح به معنی دمل است؛ در داخل دملی پیدا شده و این دمل خونین و چرکین و باز شده و از آن خون می آید. اگر احتمال دادیم که این خون به آن مستند باشد، آن علائمی دارد که ان شاء الله بعدا در جای خودش می خوانیم. اگر آن علائم بود، جزء قروح است و اگر آن علائم نبود، باز استحاضه است.

اما ان شُکَّ بین کونه استحاضة او من دم القروح و الجروح فان لم یعلم بوجود القرح او الجرح او من الدم الاستحاضة...

اينجا باید اضافه کنیم که خون قروح و جروح، علائم دارد. ان شاء الله بعدا آنها را می خوانیم. اگر آن علائم بودند، قروح و جروح است؛ اگر نبودند، استحاضه است. اگر در ایام عادت حیض بود، حیض است و اگر نبود یا کمتر از سه روز یا بیشتر از ده روز بود، حیض نیست و استحاضه است. اینها معلوم است.

دلایل تعریف استحاضه

حالا خود این تعریف هم باید به دلیل، مستند باشد. صاحب وسائل(ره) در باب سوم از ابواب حیض، عنوانی درست کرده است؛ "بَابُ مَا یُعْرَفُ بِهِ دَمُ الْحَیْضِ مِنْ دَمِ الِاسْتِحَاضَةِ". در این باب که باب سوم از ابواب حیض است، روایاتی آورده است.

در صحیحه حفص بن البختری آمده است:

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ قَالَ: دَخَلَتْ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع امْرَأَةٌ (زنی بر امام صادق(ع) وارد شد) فَسَأَلَتْهُ عَنِ الْمَرْأَةِ یَسْتَمِرُّ بِهَا الدَّمُ (سوال کرد از حکم زنی که مستمرا خون می بیند و خونش قطع نمی شود) فَلَا تَدْرِی حَیْضٌ هُوَ أَوْ غَیْرُهُ (چون که دائمی است، نمی داند حیض یا غیر آن است) قَالَ فَقَالَ لَهَا إِنَّ دَمَ الْحَیْضِ حَارٌّ عَبِیطٌ أَسْوَدُ لَهُ دَفْعٌ وَ حَرَارَةٌ (حضرت(ع) فرمود: خون حیض، حار یعنی گرم است و سرد نیست. عبیط یعنی تازه است و رنگ کهنگی ندارد. رنگش سیاه است‌. له دفع یعنی به شدت و با فشار بیرون می آید و حرارت دارد) وَ دَمُ الِاسْتِحَاضَةِ أَصْفَرُ (زرد است) بَارِدٌ (خنک است).[1]

پس اینها با همدیگر مقایسه نمی شوند و نباید باهم خلط شوند. هر کدام علائمی دارند.

حضرت(ع) در روایتی دیگر، کلمه دیگری اضافه کرده است. در اینجا "اصفر بارد" و در آنجا "دم فاسد بارد"[2] دارد. استحاضه، خون فاسدی است؛ یعنی خونی است که از بس که مانده، فاسد و متعفن شده و معلوم است که خون تازه ای نیست. حضرت(ع) این را هم اضافه کرده است.

اقسام خون هایی که از زن خارج می شوند

ما در اینجا شرح مختصری نوشته ایم:

الدماء المتکونة فی باطن المرأة علی اقسام.

ما چند قسم خون داریم که از زن ها خارج می شوند. این چند قسم چیستند؟ اول دم الحیض و دوم دم النفاس است. خون حیض، معمولا در ایام عادت و خون نفاس بعد از تولد بیرون می آید‌. وقتی که بچه متولد شد، خونی همراه او بیرون می آید که گاهی ادامه دارد و گاهی هم ادامه ندارد و زود تمام می شود. اگر ادامه پیدا کند، حدش تا ده روز است. این را خون نفاس می گویند. اما آنکه نه حیض و نه نفاس است، خون استحاضه است. یک قسم هم داریم که گاهی زن مریض می شود و دمل داخلی پیدا می کند و از این دمل، خون تراوش می کند که آن را دم القروح می گویند. یک قسم خون هم هست که ملحق به دم قروح است که در آن، کلیه، ضعیف یا سنگ ساز می شود و به همین علت از آن خون بیرون می آید.

یکی دیگر از خون هایی که زن ها دارند، دم العذرة یعنی خون بکارت است. البته این خون خیلی کم رنگ و رقیق است و علائمی هم دارد. یعنی اگر شک کردیم که این خون آیا از آن یا خون حیض یا خون استحاضه است، اینها همه، علائم دارند. این بحث ها که پیش می روند، ان شاء الله از جمله مباحث، علائم اینهاست و طبق علامت باید عمل شود.

و اما الدم الذی یعلم بعدم حیضیته...

حالا خونی که اولا می دانیم قروح و جروح و مال سنگ کلیه نیست و بین حیض و استحاضه، مردد است، اگر مثلا علائم حیض را دارد و در ایام عادت است، حیض حساب می شود. در خارج آن هم باید علائم را رعایت کنیم و اگر علائم حیض را نداشت، حکم به استحاضه می شود. البته این بیان اجمالی است؛ تفاصیلی دارد که در مباحث آینده ماست.

اقسام خون استحاضه

بحث بعدی این است که خون استحاضه، سه قسم دارد؛ قلیله، متوسطه و کثیره. زن ها باید پنبه ای بگذارند و آن‌ را با دستمال ببندند. (البته در زمان حال به جای آن، کار دیگری می کنند.) طبق اصطلاح روایت، اگر خون استحاضه بیاید و روی پنبه برسد اما پنبه را سوراخ نکند و داخل پنبه نرود، معنایش این است که زورش کم است و فشار ندارد، این استحاضه قلیله است. که احکامی دارد؛ مثلا غسل ندارد؛ ولی برای هر نمازی باید وضویش را تجدید کند و آن پنبه را عوض کند. ان شاء الله بعدا به تفصیل می خوانیم.

اما استحاضه متوسطه این است که خون تا داخل پنبه می رود‌. "یثقُبُ الکُرسُف"؛ پنبه را سوراخ می کند؛ يعنی داخل می رود. اما دیگر از آن طرف جریان نمی کند و از پنبه خارج نمی شود. حکم استحاضه متوسطه هم روزی یک غسل است و احکام دیگری دارد که بعد می خوانیم.

اما استحاضه کثیره این است که خون داخل پنبه می شود و از پنبه هم تجاوز می کند و بیرون می آید و به مندیل می رسد. مندیل یعنی دستمال یا حوله ای که بالای پنبه به خودش بسته است. اگر آن طور شد، کثیره می شود. بالاترین حکم‌ کثیره این است که روزی سه غسل دارد؛ یکی برای نماز صبح، یکی برای نماز ظهر و عصر و یکی هم برای نماز مغرب و عشاء. البته ما مقدمتا برای آشنایی [بیانشان کردیم]. بعد ان شاء الله توضیح و تفصیلشان را می خوانیم.

نوشته ایم برای اینکه استحضار بیشتری از مسأله پیدا کنید.

ذکرت هذه الاقسام فی الباب الاول من ابواب الاستحاضة. صاحب وسائل(ره) برای استحاضه ابوابی دارد. در باب اول، اینها را ذکر کرده است.

راجع به استحاضه قلیله، روایت صحیحه معاویة بن عمار را داریم. قسمت آخر این صحیحه، راجع به استحاضه قلیله است.

این روایت می فرماید:

"وَ إِنْ کَانَ الدَّمُ لَا یَثْقُبُ الْکُرْسُفَ (اگر خون کرسف یعنی پنبه را سوراخ نمی کند يعنی روی سطح ظاهرش می ماند و داخلش نفوذ نمی کند) تَوَضَّأَتْ (باید برای نمازش وضو بگیرد) وَ دَخَلَتِ الْمَسْجِدَ (می تواند وارد مسجد شود؛ چون به منزله طاهر است) وَ صَلَّتْ کُلَّ صَلَاةٍ بِوُضُوءٍ (هر نمازی را با یک وضو می خواند. یعنی برای نماز ظهر یک وضو و برای نماز عصر وضوی دیگری می گیرد) وَ هَذِهِ یَأْتِیهَا بَعْلُهَا إِلَّا فِی أَیَّامِ حَیْضِهَا (شوهر این زن می تواند به او سر بزند؛ مگر اینکه ادامه پیدا کند تا به ایام حیض برسد و دیگر احکام حیض جاری می شود).[3]

و تدل علیه ایضا صحيحة الحسین الصحاف که حدیث هفتم از باب اول در وسائل الشیعه است. چیز دیگری نیست. لهذا دیگر متنش را نیاوردیم. گفتیم استحاضه، سه قسم است و این قسم اول بود که استحاضه قلیله است. ان شاء الله استحاضه متوسطه و کثیره را فردا می خوانیم.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo