درس خارج فقه استاد سیدمحمدرضا حسینی آملی

موضوع: تلف مبیع/ اختلاف در پرداخت قیمت

شیئ در زمانهای مختلف قیمت های متعدد دارد مثل زمان قبض و زمان اداء و زمان اداء و یا اختلاف در قیمت به حسب مکان است. اگر شیئی به حسب زمان و مکان قیمت مساوی باشد مورد بحث ما نیست.

اما در جایی که اختلاف قیمت باشد به اختلاف ازمنه و امکنه تفاوت قیمت باشد بین فقها نظرات متعددی است، برخی معیار را یوم التلف دانسستند و برخی یوم القبض و روزی گرفت و بعضی یوم الرد و برخی اعلی القیم از روزی که گرفته تا روز تلف گفتند. قول پنجم اعلی القیم از روز قبض تا روزی که دفع می کند و قول ششم اعلی القیم از روز تلف ت یوم الدفع را میزان قرار دادند.

مقدمه از مرحوم حاج شیخ ره[1] : اگر عین باقی است کاری به قیمت و ارزش ندارد و ثانیا مالیت فی حد نفسها ملاک نیست و مالیت به لحاظ زمانی از ازمنه و مکانی از امکنه متعین است. لذا تمام قیمت هایی که به لحاظ زمان ها و مکان های متفاوت وجود دارد فی حد انفسها تعین ندارد و محاسبه هیچ کدام لازم نیست و تعیین هر کدام از یوم التلف یا قبض یا اداء و دفع احتیاج به معیّن و دلیل دارد و لذا هر یک از بزرگان برای قولش دلیل می آورد. همه این ها مبهم است و خروج از ابهام احتیاج ب مشخص دارد پس مالیت ثبوتا امر مبهم است و در ظرف اثبا احتیاج به معین دارد.

نکته دوم در مثلیات شما دنبال قیمت نمی روید چه قیمت مثل بیشتر و یا کمتر از زمان تلف باشد کما اینکه در دفع عین هم مثلا بعد از مدتی متوجه شدند معامله فاسد بوده عین را باید برگرداند خواه قیمت بالا رفته باشد و یا قیمت کمتر شده و هیچ یک از طرفین هم حق امتناع و گرفتن زیادی ندارد.

بنا بر نظر مرحوم آخوند که بزرگان هم قبول کردند، که خود عین به عهده ضامن باشد و لو الان موجود نیست و تلف شده که قبلا ایشان استدلال فرمودند هر چند جناب محقق اصفهانی مخدوش دانستند اما به مقتضای ظاهر حدیث »ما اخذت« گفتند خود عین بر عهده است، اگر کسی این مبنا قبول کند در موقع اداء حثه مماثل او را باید بدهد چون با رد مثل بیشتر خصوصیات عین را برگردانده اما رد قیمت هر چند اداء مالیت هست اما بالعنایه است.و اداء به معنای کلمه ادء به مثل است.

0.0.1 -تحقیق در مقام

صاحب کفایه ره که حال اداء را معیار قرار دادند به اعتبار اینکه حال اداء مالیت عین است به قول مطلق که به زعم ایشان که عرض کردیم ظرف اداء با ظرف قبض و تلف فرقی ندارد چون مالیت امر مبهم است و محتاج به معین است. مالیت به حسب زمان قبض تا تلف که عهده شخص است خود عین به عهده است و بحث مالیت لغو است بلکه باید خودش را برگرداند با بازگشت خود عین بازگشت مالیت است.

اما بحث مالیت که از طرف بزرگان مطرح فرمودند بخاطر اینکه اگر عین تلف شد مالیت او باقی است، چون با تلف عین خصوصیات شخصیه او از بین رفته اما خصوصیات مالیه به عین وابسته نیست و در صورت تلف باید مالیت شیء را ضامن برگرداند واین حرف معقولی است و بحث تدارک مالیت با زمان تلف است و مشروط به تلف عین است.

ابتداء محاسبه قیمت عین از زمان تلف است و از زمان قبض نیست چون تا زمانی که عین وجود دارد سخن از مالیت لغو و بیهوده و باید وقتی شیء است خودش را باید برگرداند. لذا مالیت عین بنابر تحقیق تا زمانی که موجود است و بنابر نظر صاحب کفایه حتی بعد تلف مالیت عین مالیت فرضی است که اگر عین بود چه قدر ارزش داشت و دلیل فرضی بودن بخاطر اینکه مالیت شیء وابسته به خود عین است و با تلف عین تمام جهات او هم از بین می رود و می گویند مالیت امثال اوست وچون بین شیء و نفس او مثلان نیست لذا باید اثینیت در مثلان باشد بین دو شیء مماثل است و مالیت یک حد مشترک مالیت بین عینی که موجود است و عینی که تلف شده و قیمت هم امر جامع بین عین و مثل و غیر او که در فرض وجود عین یا مثل او یا عدم آنها در همه این فروض قیمت وجود دارد، بحث از قیمت تا زمانی که عین وجود دارد لغو و زائد است اما تعیین زمان قیمت که یوم الاداء یا یوم الرد است انشالله بعد.