استاذ سیدمنذر حکیم
درس خارج فقه
96/09/27
بسم الله الرحمن الرحيم
موضوع: روش مواجهه با احادیث و سیره اهل بیت ع در موضوع لزوم آماده‌سازی جوانان برای ازدواج، ادله آماده سازی جوانان برای ازدواج
خلاصه: بحث در مقدمات تحقق بخش تشکیل خانواده مطلوب به اینجا رسید که اضافه بر آموزش احکام نیاز به آماده‌سازی جوانان برای به دوش کشیدن مسئولیت خانواده است.
اشکال: بعضی ممکن است بگویند که با نگاه به سیره و کلام اهل بیت ع دلیلی بر لزوم آماده‌سازی جوانان نداریم و همین که شرایط عقد و آمادگی ارتباط جنسی باشد کفایت می‌کند.
به دلیل اینکه بحث از روش مهم است و بر ادله تقدم دارد بحث از روش بیان می‌شود.در این بحث که مسأله‌ایی مستحدثه است نباید به تاریخ و سیره مراجعه کنیم چراکه در مسائل مستحدثه گاهی عنوان جدید نیست بلکه تطبیقات جدید است؛ و فقیه باید خصوصیات مورد را حذف کند تا به قاعده کلی برسد. و در مواردی هم نیاز به دقت بیشتر داریم چون مورد توجه مشرِّع بوده ولی به دلیل سادگی زندگی خیلی از مقدمات مثل مشاوره برای انتخاب و مدیریت در خانواده مطرح نبوده؛ و لهذا از ناحیه شارع مطرح نشده. به خاطر سادگی در زندگی آن زمان بیشترین توجه به اصول و انچه اهمیت در زندگی مشترک مثل دین و خلقت داشته بیان شده؛ مانند آنچه پیامبر ص در حدیث شریف می‌فرمایند: «إذا جاءكم من ترضون خلقه ودينه فزوجوه»[1]
اخلاق و تدیّن به زندگی نشاط می‌دهد و این دو از مهمترین مقوّمات زندگی است؛ نمی‌توان گفت اهل بیت ع به مقوّمات اشاره نکرده‌اند. در حالی که در قرآن در سوره فرقان در توصیف عباد الرحمن خداوند یک صفت را این می‌داند که مؤمن هدف از زندگی مشترک را به امامت رسیدن فرزندان خود می‌داند: ﴿ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا﴾[2]
در این آیه برای مدیریت خانواده مطلوب شاخص داده شده و این تفصیل مهمترین دلیل بر اینست که شارع مقدمات لازم برای خانواده مطلوب و الگو را بیان کرده و حتی مدل سازی کرده است،با این مدل‌سازی و دادن الگو دیگر نیازی به این نداریم که جستجو کنیم و ببینیم که آیا اهل بیت ع برای ازدواج افراد در مورد آن‌ها بررسی را مورد انجام داده‌اند یا نه.اگر قائل شویم که در مورد آماده‌سازی جوانان روایتی نداریم، درست نیست؛ چرا که حداقل می توان گفت که ما دلایلی داریم که برای موفقیت در هر کاری که مطلوب است، عقل و شرع تأیید می‌کند.ما بین اصل عقد ازدواج و تشکیل خانواده که بین آن‌ها عموم و خصوص مطلق است و عنوان تشکیل خانواده أخص از عنوان عقد ازدواج و پیچیده‌تر از عنوان عقد ازدواج است، در عنوان عقد ازدواج حداقل لوازم را نیاز دارد و اینکه فرد احکام را بداند و مسلمان بالغ باشد کافی است، اما اینکه فرد آیا می‌تواند خانواده را اداره کند یا نه سکوت دارد. در این بحث ما عنوان را از عقد ازدواج به تشکیل خانواده عوض کردیم و لذا مقدمات و لوازم آن تغییر خواهد کرد.سؤال: شما اصرار بر وجوب تشکیل خانواده و اینکه محل ابتلا است دارید، پس چرا در ابواب فقهی به آن اهمیت داده نشده؟
جواب: در جلسه قبل بیان شد که آنچه در معاملات گفته شده را می‌توان به نکاح تعمیم داد، و در مواردی به لحاظ اینکه بحث ربا خطرناک است لذا روایت هم به این نکته اشاره کرده چرا که ممکن است لقمه حرام باعث شود که بنیان خانواده از بین برود.و از باب اهمیت آن شارع به آن اشاره کرده است.
و از طرفی شاید بتوان گفت که جوان معمولاً با احتمال به مبتلا شدن به مسائل ازدواج و احساس نیاز به آن در پی دانستن و یادگیری احکام خواهد بود؛ و چون ممکن است که جوان زمانی در پی یافتن احکام باشد که مشغله‌های او زیاد باشد رفتن به دنبال یادگیری سخت باشد و لذا اولیا و جامعه و دولت احساس تکلیف کنند که قبل بلوغ مسائل را به جوان یاد بدهند.باید توجه داشته باشیم که اگر تشکیل خانواده را الزامی کنیم ولی آماده‌سازی را الزامی نکنیم با هم سنخیت ندارد؛ وقتی مقدمه را الزامی نکنیم ذی‌المقدمه هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد.رساله حقوق امام سجاد ع شاهد خوبی بر این مطلب است،در آنجا که می‌فرمایند: « حق ولدك أن تعلم أنه منك و مضاف إليك فى عاجل الدنيا بخيره و شره و انك مسئول مما وليته به من حسن الأدب و الدلالة على ربه عز و جل و المعونة به على طاعته »[3] ما موظف به کمک بر اطاعتیم و بر آنچه پدر انجام می‌دهد ثواب مترتب است. شارع مصلحت می‌بینید که اضافه بر انگیزه عقلی انگیزه شرعی هم بدهد. و به خاطر ویژگی اضافه ثواب اضافه هم می‌دهد.
اضافه بر الزام عقلی خدا ثوابی قرار می‌هد، و با تشریع در صدد حفظ کانون خانواده هست؛ و بدون مقدمات تشکیل خانواده ناقص خواهد بود.
