موضوع: مخاطب خداوند در آیه 32 سوره نور.

خلاصه: چرایی عدم نیاز بحث از مشروعیت را مورد دقت قرار دادیم، و حکم مباح برای ازدواج در نزد برخی از اهل سنت بررسی شد.

﴿وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى‌ مِنْكُمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ﴾[1]

بحث در مخاطب این آیه است و اگر استحباب یا وجوب در امر ازدواج ثابت شد که شد، بحث بعد بر این است که این دستور متوجه کیست؟

تا الان دو بحث شد:

    • مکلف و کسی که می‌خواهد اقدام به ازدواج کند حکم این رفتار مکلف چیست؟ در بحث گذشته این موضوع مطرح شد و به وجوب کفائی و یا مستحب مؤکد رسیدیم.

    • در ازدواج یک بحث، بحث اجازه ولی است که اجازه او لازم است و لذا بخشی از خطاب آیه می‌تواند متوجه او باشد. روایات در رابطه شفاعت بین دختر و پسر تأکید زیاد دارد. افراد مخاطب به تعاون و همکاری در ازدواج متوجه زوج و زوجه نیست که از نکاح بهره می‌برند. بقیه افراد شرایط مناسب برای رابطه شرعی را ایجاد می‌کنند و «إنکاح» در آیه اشاره به این دارد.

برای تشخیص مخاطب در آیه چند مقدمه لازم است:

    • چون مخاطب در آیه ضمیر است و آیات زیادی داریم که مخاطب ضمیر است؛‌ باید بدانیم که مخاطبین قرآن در آیات چه افرادی هستند؟

با نگاه به سوره نور از ابتدا و مرور بر ورود و خروج سوره می‌بینبم که مردم زمان نزول سوره حتماً مخاطب بوده‌اند و این قدر متیّقن این سوره مدنی است، در ادامه سوره، احکام زنا را آورده، ﴿ إِنَّ الَّذِينَ جاؤُ بِالْإِفْكِ‌ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ لا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَكُمْ بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَ الَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذابٌ عَظِيم‌﴾[2] مخاطبین حاضر در صحنه در آن زمان حتما مخاطب آیه هستند.

در آیات 21و 27 و30 و31 خداوند چنین می‌فرماید:﴿ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ وَ مَنْ يَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّيْطانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَر﴾[3] ، ﴿ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتاً غَيْرَ بُيُوتِكُمْ﴾[4] ،﴿ قُلْ لِلْمُؤْمِنينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى‌ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبيرٌ بِما يَصْنَعُونَ*وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُن‌﴾[5] طبق خطاب این آیات که خطاب به مؤمنین است می‌توان گفت که خطاب در بقیه آیات هم به مؤمنین است و این آیه قرینه است بر مخاطب بودن مومنین در بقیه سوره.

احتمالات در مخاطب آیه:

    • نزدیکترین افراد مخاطب والدین و ارحام هستند و این قدر متیّقن است و شرائط طبیعی همین را اقتضا می‌کند، ولی آیا فقط همین افراد مخاطب هستند؟ طبق اطلاق خطاب آیه همه خانواده موظف به این عمل هستند.

    • مرتبه بعد خانواده و جامعه مؤمنین.

    • دولت و جامعه اسلامی

قرائن موجود در این سوره بر اینکه مخاطب معلوم شود برای ما کافی است ،‌ قرائن در این سوره ما را به مؤمنین می‌رساند،‌ چرا که خطاب در چند آیه به مومنین صراحت دارد،‌ و همچنین نزول در جامعه مدنی مدینه و در بین مومنین مخاطب بودن مومنین را بیشتر می‌کند.