موضوع: تشخیص جایگاه تشکیل خانواده و ازدواج،‌ آیات مربوط به خانواده

خلاصه: بحث در فقه نظام تشکیل خانواده به تعریف «خانواده» رسید که علت این نوع حرکت، رسیدن به حکم و جایگاه خانواده در نظام آفرینش و اسلام برای ازدواج و تشکیل خانواده از آیات و روایات و از نگاه فقها است. ‌و ضرورت تشخیص دقیق مفهوم تشکیل خانواده و اینکه با نکاح متفاوت است و هر دو به یکدیگر وابسته هستند را تبیین کردیم. همچنین در جلسه قبل مسیر استنباط احکام تشکیل خانواده، و نقش فهم جایگاه تشکیل خانواده در رسیدن به حکم بیان شد.

﴿وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمين‌﴾[1]

تشخیص جایگاه خانواده و ازدواج

برای تشخیص جایگاه دو راه می‌توان تصور کرد:

    • آیات و روایات را مستقیماً بررسی کنیم و چگونگی مطرح شدن خانواده در آیات و روایات مشخص شود؛ ‌با نگاهی به آیات متوجه می شویم که آیات گویاتر از روایات است و روایاتی که ازدواج حضرت آدم(ع) را مطرح می‌کند متکفّل اهمیت جایگاه خانواده است چراکه اولین اقدام خداوند برای حضرت آدم (ع) تشکیل خانواده و ازدواج ایشان با حوا (س) بود. آیاتی که در مورد آفرینش حضرت آدم(ع) صحبت می‌کند مخصوصاً آیات 29 به بعد سوره بقره بعد قبول ملائکه در عبودیت در تقدم حضرت آدم(ع)، اولین نقش برای حضرت آدم(ع) و حوا (س) در آیه 35 سوره بقره بیان می‌شود، ﴿وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمين‌﴾[2] اولین امتحان بعد ارتباط زوجیت ایجاد می‌شود. زوجیت یک رکن در منظومه تشکیل یافته از کانون اجتماعی است تا نسل بشر وظیفه عبودیت خود را انجام دهد.

    • از نوع احکامی که برای خانواده تعریف می‌شود و کارکرد خانواده بررسی شود.

زوجیت مثل شرط وجوب است یعنی در چنین شرایطی مورد امتحان قرار می‌گیرد از لحاظ سنت‌های الهی حاکم بر جهان، سنت زوجیت سنت اجتناب ناپذیر است. ﴿ وَ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ خَلَقْنا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُون‌﴾[3]

حرکت بر خلاف سنت و قانون غیر ممکن است هر چند اگر مدتی هم بتواند بر خلاف این مسیر حرکت کند بعد از مدتی یا به نابودی می‌رسد و یا برمی‌گردد.

در تشکیل خانواده یک سطح ازدواج است و یک سطح ارتباط قانونی بین زوجین که مقدمه تشکیل خانواده است، این ارتباط غریزی ممکن است ساعت‌هایی از عمر انسان را در بر بگیرد که انهدام آن غیر مطلوب است و حتی می‌توان گفت که گاهی ضروری می‌شود.

خداوند برای انسان هدفی مهم ترسیم کرده و آن رسیدن به «عبودیت»، بر همین اساس قوانینی را تعریف کرده و جایگاه خانواده و ازدواج شاه‌راه مهم در رسیدن به این هدف است، چرا که خداوند تعریف خداوند از قوانین در قالب اجتماع بوده و تشکیل خانواده مبتنی اولین خواستگاه اجتماع است و بواسطه خانواده است که اجتماع برای عبودیت آماده می‌شود.

آیات مربوط به خانواده:

    • سوره نساء آیه 1، ﴿ يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثيراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقيبا﴾[4] ، جامعه بشری مولود این آفرینش است انسانی که از جنس و نوع او خلق شد و از آن‌ها جوامع تشکیل شد.

یک امر به تقوا در ابتدای تشکیل خانواده ﴿ يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ﴾[5] دستور به تقوا برای تمام انسان‌ها آمده؛ و یک امر بعد تشکیل خانواده آمده است﴿ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقيبا﴾[6]

حدیث پیامبر (ص)که فرمود: « مَنْ تَزَوَّجَ أَحْرَزَ نِصْفَ‌ دِينِهِ‌»[7] اگر ازدواج کنید نصف دین احراز می‌شود، این نکته از آیه قابل بهره برداری است، آیه راهنمایی می‌کند که در این مسیر قبل ازدواج حقوق و تکالیفی وجود دارد و این حقوق و تکالیف بعد ازدواج بیشتر می‌شوند و برای رسیدن به تقوا باید رعایت شود.

    • سوره حجرات آیه 13، ﴿ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‌ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبير ﴾[8] ، جامعه بشری مأمور به تشکیل خانواده است و از آفرینش مرد و زن است که منجر به تقسیم شعوب و قبائل می‌شود، آیات دیگر حلقه مفقوده اینجا را بیان می‌کند که ارتباط زوجیت باعث خلقت می‌شود ﴿ مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَه﴾[9] .

﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبير ﴾[10] هدف نهایی جامعه، مسابقه بین افراد است. رستگاری تنها از راه تقوا محقق می‌شود، ﴿ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون﴾[11] حق تقوا رسیدن به تسلیم است و در سوره حجرات دعوت به مسابقه می‌کند و در جای دیگر می گوید ﴿ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلا ﴾[12] پیوند این آیات می‌رساند که خدا روی تقوا دقت داشته.

انسان باید در مسیر عبودیت باشد و این یعنی عمل او باید أحسن باشد و این با عمل همراه تقوا محقق می‌شود که با مسابقه معنا پیدا می‌کند. یگانه راه کمال تقوا است، ازدواج و تشکیل خانواده در تحقق تقوا نقش دارد و همچنین می‌توان گفت که نشان ‌دهنده جایگاه تشکیل خانواده است و این مسیر طبیعی رسیدن به کمال و تحقق تقوا است. هر چند در جایی ممکن است بدون ازدواج هم به مقصود برسد.

کانون خانواده که منشأ تولید نسل بشری است مهمترین رکن تشکیل جامعه می باشد، آیات گویا و صریح هستند و روایات روی ازدواج تا تشکیل خانواده دارند.

ازدواج سنت الهی است، به تعبیر شهید صدر ازدواج از سنت‌هایی است که نه مطلق است و نه مشروط، یعنی با تخلفش ممکن است مدتی را بدون این سنت بتوان زندگی کرد ولی بعد چند وقت به بن بست خواهد رسید و مجبور می‌شود تا مسیر الهی را طی کند و یا باید به عذاب الهی گرفتار شود.

سنت بودن ازدواج برای یک جامعه انسانی با نگاه شهید صدر دقیق و منطقی به نظر می‌آید چون اختیار و اقتضائات طبیعی را جمع می‌کند و سنت موضوعی و یا جریانی تعریف می‌کند.