< فهرست دروس

استاذ سیدمنذر حکیم

درس خارج فقه

96/01/16

بسم الله الرحمن الرحيم

موضوع: مروری بر سرفصل‌های طی شده در بحث نظام تشکیل خانواده

خلاصه: در بحث‌های گذشته عناوین فقه نظام تشکیل خانواده بررسی شد.

فهرست مباحث تشکیل خانواده

عناوین بحث:

    1. تعریف نظام تشکیل خانواده؛ تا حدودی بیان شد.

    2. اهمیت وضرورت فقه نظام تشکیل خانواده ( قبلا تا حدی اشاره شد ولی همه‌ی مباحث آن بیان نشده) - آثارمترتب بر نظام تشکیل خانواده.

    3. تاریخ تحوّل فقه نکاح تا فقه نظام تشکیل خانواده. رصد مباحث فقهی بزرگان شیعه از بابویه تا حال حاضر بررسی شد.

    4. روش دستیابی به فقه نظام تشکیل خانواده؛ در مورد این روش مطالبی مطرح شد و دو روش برای این کار اشاره شد،‌ یکی استنباط متداول و دیگری روش استنطاقی می‌باشد.

    5. ارکان و اجزاء نظام تشکیل خانواده اسلامی، بحث اصلی آن مانده که در آینده بحث می‌شود. در این رابطه می‌توان گفت که در مورد با اسرة می‌توان دو نوع رفتار و تبیین داشت:

     منظور از کانون خانواده همان کانون مولّد است که با برنامه‌ریزی بلند مدت در مورد آن می‌شود؛ با این تعریف عقد موقت که برای اذت موقت و مدت کوتاه است خارج می‌شود

     بگوییم تشکیل خانواده همان خانواده موقت را هم شامل می‌شودحتی برای لذت و کامجویی صرف، در این صورت رابطه دائم و موقت را می‌توان خانواده گفت.

    6. مراحل تشکیل خانواده، منظور آنچه که در فقه برای تشکیل خانواده تا رسیدن به نتیجه طی می‌شود، یعنی قبل ازدواج انتخاب و خواستگاری

    7. مقدمات تشکیل خانواده( جزء مراحل است چون در تشکیل وارد نمی‌شود و لذا شرایط خاص خود را دارد)

    8. روش تشکیل یا موانع تشکیل خانواده،‌ یعنی شرایط عقد، شرایط متعاقدین و زوجین0

    9. آثار تشریعی وضعی و تکلیفی مترتب بر عقد ازدواج صحیح.

    10. آثار مترتب برعقد فاسد و عقد فاقد شرایط لازم.

    11. وظایف وحقوق زوجین در بَدو تشکیل خانواده، می‌توان در دو حوزه وظایف را تفکیک کرد چرا که بعضی از احکام در ادامه پیش می‌آید.

    12. عوامل ثبات و تحکیم خانواده

    13. عوامل تزلزل و انهدام خانواده

    14. خانواده‌ی الگو و الگوی تشکیل خانواده اسلامی. خانواده الگو و مطلوب :حداقل‌ها و حداکثرها‌ی عقد و حدّ شرعی، و یا عقد مفصّل در مجلس عروسی. سبک زندگی بیان شده در قرآن و سبک زندگی اهل بیت(ع) در تشکیل خانواده اسلامی که باید در یک مدل قابل اجرای ساده قابل تبیین باشد.

این فهرست قابل مناقشه و بررسی است و نگاه جامع در آن مطرح است و منظومه احکام در آن جای می‌گیرد؛ در اینجا مباحث فقهی مطرح است و همه‌ی این مباحث در مرحله تشکیل خانواده مطرح است.

سؤال: چه ضرورتی است که نظام خانواده تعریف شود؟

جواب: تا ما تصوّر صحیح از بحث نداشته باشیم ورود به بحث مشکل ساز است چرا که بعضی از مباحث با تعریف جامع نقش آن‌ها معلوم می‌شود. ما اگر حدود خانواده تعریف شد و احکام خاص خانواده که بر آن مترتب می‌شود بیان شد، با روشن شدن مفهوم خانواده تمام احکام بر مصادیق بار می‌شود؛ و در صورتی که مفهوم خانواده روشن نشد موارد مشکوک بلا تکلیف می‌ماند و به اصول عملیه رجوع می‌شود که از لحاظ فنی حدود مفهوم استفاده شده تبیین شود.

سؤال: بحث خانواده و أسرة که محور بحث است آیا اصطلاح شرعی است و در متن قرآن آمده است یا خیر؟ بودن و نبودن این اصطلاح چه نقشی در تعریف دارد؟ و اگر این اصطلاح مطرح در متون شرعی نبود و جدید بود آیا مقبول است؟ و احکام خاص دارد؟

جواب: به طور کلی مصطلاحتی مورد استفاده را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد:

     اصطلاحی که شارع استفاده کرده مثل صلاة، در اصول حقیقت شرعی مطرح شده و گفته‌اند اگر شارع اصطلاح را در معنای خودش استفاده کرده مثل صلاة که در اسلام به معنای عبادت خاص نه به معنای دعا باید معنای شرعی را داشته باشیم و به آن معنا مراجعه شود تا به معنای دعا استفاده نشود. این در صورتی است که شارع اصطلاح گذاری کرده باشد.

     ولی اگر اصطلاح جدید باشد نمی‌توانیم بگوییم چون این مفهوم نبوده شرع موضِع ندارد بلکه با تعیین حدود اصطلاح جدید این مفهوم به آیات و روایات عرضه می‌شود و اینجاست که استباط پیچیده می‌شود چراکه باید تحریر محل نزاع در اصطلاح جدید و مفهوم مشخص شود مثل بحث غنا که در قرآن نیامده و واژه دیگری آمده مثل: «لهو»، «لغو»، «باطل»؛ تفاوت این لفظ با ربا معلوم است چرا که در غنا اصطلاح جعل شده.

در این مسیر ابتدا باید موضوع تشخیص داده شود و بعد کشف حکم آن از آیات و روایات صورت بگیرد. در اصطلاح های جدید دست ما بسته نیست بلکه باید از لحاظ مفهومی مشخص شود بعد به دنبال احکام آن برویم.

در مورد لفظ «أسرة» و «خانواده» بعضی قائل به این شده‌اند که این واژه در متون نیامده و به همین خاطر به عرف و لغت مراجعه می‌کنیم[1] .

بر این قول دو نقد وارد است:

اولاً: درست است که این لغت نیامده ولی مفهوم آن آمده چرا که اسلام شمول گراست و همه احکام را بیان کرده و لذا معادل واژه و مفهوم آن را بیان کرده، و مدّ نظر شارع بوده است. و این متفاوت است با اینکه بگوییم خداوند بیان نکرده است، شارع خانواده را در نظر داشته و برای آن احکام خاص خود را مدّ نظر قرار داده.

﴿ وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ كانَ رَبُّكَ قَديرا﴾[2]

در حقیقت شارع می‌گوید همه اوضاع را می‌بیند و ما وظیفه کشف آن را داریم.

تعدد تعریف‌های علمی روانشاسی و لغتی در یک طرف باید قرار می‌گیرد و اینکه فقیه برای هر تعریف باید احکام آن را کشف کند، در طرف دیگر است و ما باید تکلیف خود را نسبت به مفهوم مشخص کنیم.

موضع شارع به عنوان قانون گذار نسبت به رفتار و پدیده موجود چیست؟ و ما به عنوان متدین موضع شارع را باید بدست‌آوریم؛ چه تأسیسی باشد و چه امضائی.


[1] باقر شریف القرشی، مناهج الانظمة الاسلامیة من رحاب اهل البیت، نظام الاسرة ج6 ص18؛ 1431 ه – ناشر رافد.
[2] سوره فرقان، ‌آیه 54.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo