موضوع: قلمرو ازدواج دائم و موقت

خلاصه: روش فقهای گذشته و معاصر در نحوه مطرح کردن مباحث نظام خانواده را بررسی می‌کردیم، نقطه مشترک بین فقها این است که تمام فقها در ترتیب انواع ازدواج و مطرح کردن و تبیین آن‌ها از ازدواج دائم شروع می‌شود و به ملک یمین ختم پیدا می‌کند، ملک یمین با اینکه در همه زمان‌ها نبوده است ولی احکام مربوط به آن را بیان می‌کنند،‌عقد موقت که بعد از عقد دائم احکام آن مطرح می‌شود در حکم مسأله‌ایی است که اگر نیاز شد به آن رجوع شود.

با نگاه به متون فقهی می‌فهمیم که تأکید فقها بر دائم رفته چرا که در مطرح کردن انواع ازدواج می‌توانستند از ازدواج آسان از لحاظ احکام شروع کنند که در آن شرایط آسانی و زمان معلوم قرار داده شده است، ولی آغاز بحث نکاح با ازدواج دائم است.

عقد موقت از عقود تشریع شده از ناحیه خداوند است،‌ هر چند در بعضی از جوامع مورد قبول نیست که این امر نیاز به کار فرهنگی است،‌ خداوند برای انسان و تمام حالات او قانون وضع کرده هر چند ممکن است در شرایطی مصداق قانون وجود نداشته باشد.

آثار وضعی و تکلیفی ازدواج:

ازدواج لازم اعم است و اولین اثر آن محرمیت است، اگر کلیه آثار طبیعی بر عقد ازدواج را در نظر بگیریم برای بعضی افراد محرمیت می‌آید و مانع ازدواج با بعضی افراد می‌شود. نفقه و مهریه هم از آثار ازدواج است که بر دوش زوج می‌آید، و از طرف دیگر تمکین برای مرد هم بر دوش زن می‌آید.

راه کشف نظام

نظام بیانگر اینست که اجزا یک موضوع با هم ارتباط دارند و لذا نباید احکام را به طور تجزیی نگاه کنیم، در بررسی احکام نگاه جامع لازم است تا به آنچه شارع از قوانین تبیین کرده را برای خانواده کشف کنیم.

در نگاهی به عقد موقت می‌بینیم که شارع تمام احکام آن را به صورت دقیق بیان کرده مثلا اگر در عقد شرط عدم رابطه جنسی شود و یک طرف آن را نقض کند و یا اگر طرفین با توافق هم قصد تمدید و یا نقض توافق قبل را داشته با شند احکام آن بیان شده است. این نوع دقت در بیان نیاز به توجه به تمام ابعاد و احکام را دارد.

یک راه استنباط بررسی متن آیات و نصوص است که فقیه مستقیما وارد این متون شده و در مورد موضوع مورد سؤال به دنبال جواب باشد.

می‌توان در استنباط یک مرحله فراتر برویم و آن اینکه نظرات فقها را مورد دقت قرار دهیم، و به کمک نظرات فقها به منظومه دست پیدا کنیم، توجه به نظرات فقها و توجه به اینکه کدامیک حرکت منظومه‌ایی داشته‌اند ما را کمک زیادی می‌کند، باید توجه داشت که فقها به تناسب نیاز افراد و جامعه حرکت کرده‌اند، و در این مدت سیر تحول متفاوت داشته‌اند.

با نگاه به کتاب «کافی» که قدیمی ترین کتاب حدیثی است و مقایسه با «محاسن» برقی متوجه می‌شویم هر کدام یک نظم خاص خود را داشته‌اند،‌ که بر اساس نیاز زمان و نوع تلاش فقها قبل بوده که ارتقاپیدا کرده، مثلا مرحوم «محقق» در کتاب «شرایع»‌ تقسیمات فقها قبل را دیده و شروع به تقسیم کرده، این تقسیم به خاطر دادن نظم منطقی به بحث‌ها در بین کتب بهترین نظم را دارد.

اقتضائات و شرایط جدید جامعه که نگاه اجتماعی است، نظم جدید می‌خواهد؛ با نگاه به متون فقهی باید ببینیم که چه بخشی از آن موجود است و چه بخشی را باید کشف کنیم.

در نظام تشکیل خانواده می‌توانیم منظومه درست کنیم، اساس آن عقد است و برای تحقق عقد مقدماتی نیاز است، مثل سلامت جسمی و روحی، صلاحیت شرعی مثل محرم نبودن، انتخاب و خواستگاری و اذن ولی؛ رکن اصلی عقد است و مقدمات عقد هم بخش دیگر بعد عقد هم آثار عقد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

منظومه در بخش تشکیل خانواده سه جزء دارد : رکن(عقد) ، مقدمات،‌ آثار عقد

در منظومه شارع همه حالات لحاظ شده و برای هر نوع انتخاب برنامه داریم هر چند چینش مباحث در کتب فقها متفاوت باشد چینش ممکن است متفاوت باشد، این تفاوت به خاطر این بوده که هر فقیه برای تبیین و رسیدن به مقصود یک راه را بهتر می‌دانسته، ولی باید توجه داشت که با وجود این تفاوت‌ها می‌توان نکات مشترکات زیادی پیدا کرد.

ما در نظام به دنبال ارتباط منطقی بین اجزا هستیم هر چند در بیان تفاوت داشته باشند،‌ و ما به دنبال کشف این نظام هستیم.