موضوع: نقش عقد موقت در زندگی انسان

خلاصه: قلمرو عقد موقت و رکن و محور بودن عقد دائم بر اساس کشف هدف شارع معلوم شد.

نکته:

    • با نگاه به عقد موقت و حقوق و وظایف متعادقین می‌بینیم که نوع تعامل شارع به نحوی بوده است که در حکم قانونی برای بحران است،‌ ولی با نگاه به متون فقهی می‌بینیم که هیچ شرطی برای آن نیامده است،‌ و این عقد را قسیم بقیه عقود قرار می‌دهد و هیچ دلیلی هم بر نَسخ آن نداریم.

ولی باید توجه داشت که انواع ازدواج از لحاظ اهمیت و درجه تأثیرشان در تحقق اهداف مطلوب تشکیل خانواده با وجود اینکه از لحاظ بحثی در عرض هم هستند ولی با توجه به اهداف شارع از تشکیل خانواده و جهت گیری شریعت می‌توان این عقود را طبقه‌بندی کرد،‌ لذا می‌توان با توجه به ضرورت تحکیم خانواده گفت عقد موقت فقط برای مواقع اضطرار نیست ولی طبیعت این عقد آن را در رتبه دوم قرار می‌دهد.

عقد موقت در حکم راه حل بحران و پیشگیری از محرمات، بی‌عفتی‌ها و انحرافات است و لازم نیست که به اضطرار برسد، قرار دادن عقد موقت در رتبه دوم به تصریح علما نیست هر چند در عمل و متن کتب فقهی خود این عقد در رتبه دوم بیان کرده‌اند.

با نگاهی به روایات می‌بینیم که سفارش به عقد موقت شده ولی این سفارش خاص و با شرایط بوده و از طرف دیگر نهی از عقد موقت هم داریم،‌ و در مقابل سفارش پیامبر(ص)‌ به تأهل و نهی از مجرد ماندن را می‌توان حمل بر عقد دائم کرد.

    • شهید صدر(ره) در بحث «منطقة الفراغ» در باب وظیفه فقیه چنین می‌گوید که اگر فقیه بخواهد تصمیمی بر اساس حقوق ولایی خود بگیرد، اینطور نیست که فقیه در خلأ کامل حرکت کند،‌ بلکه با توجه به «اتجاه التشریع» و اهداف منصوص در آیات و روایات حرکت می‌کند. در باب اتجاه التشریع ایشان می‌گوید که همه احکام امر مشترکی را تبیین می‌کنند،‌ و مثالی از اقتصاد می‌آورند.

ولی در بحث خانواده می‌توان با نگاه به شرایط متعادقین، صیغه عقد، موانع نکاح، عوامل فسخ و انحلال عقد نکاح می‌توان متوجه شد که حرکت شارع در این بحث به چه سمت و هدفی بوده است.

مثلا در مکتب اهل بیت(ع) شرط حضور شاهد را شارع مستحب کرده بر خلاف برخی از مذاهب که عقد را بدون حضور شاهد باطل می‌دانند؛ ‌و از طرف دیگر در طلاق نهایت سختگیری شده،‌ و در آن شروط بودن در طُهر غیر مواقعه و شهود قرار داده شده و برای بازگشت هم راه حل آسانی در طلاق رجعی قرار داده که حتی زوجین با یک نگاه می‌توانند محرم شوند. با نگاه به این مجموعه احکام می توان فهمید که شارع در صدد تسهیل ازدواج و تشکیل خانواده و از طرف دیگر سخت کردن طلاق و از هم پاشیدگی خانواده است.

شارع با احکام وضع شده به سمت نهادینه کردن ازدواج دائم است و آنچه مورد نیاز جامعه بشری برای تکامل است معرفی می‌شود، ‌باید توجه داشت که رسیدن به اهداف اجتماعی شارع و تکامل جامعه در گرو استقرار و تحکیم خانواده است و همچنین به وجود آمدن دامن پدر و مادر که مورد سفارش خداوند در آیات و همچنین مورد تأکید ائمه(ع) بوده که می‌توان به دعاهای امام سجاد(ع) برای پدر و مادر اشاره کرد،‌ در گرو تشکیل خانواده است.

با بدست آوردن «اتجاه التشریع» متوجه می‌شویم که عقد دائم اصل در بین عقود است و عقد موقت در رتبه دوم و برای مواقع اضطرار و نیاز، هدف شارع اینست که انسان را در تنگنا و سختی قرار ندهد.

ازدواج متعدد در راستای عقد دائم مطرح می‌شود،‌ شارع بر اساس نیاز جامعه این قانون را وضع کرده نه بر اساس نگاه فردی،‌ با نگاه اجتماعی و بلند مدت می‌توان نیاز به تعدد همسر را فهمید،‌ وقتی تعابیر اهل بیت (ع) در مورد مؤمنان که می‌فرمایند:«الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ كَالْجَسَدِ الْوَاحِد»[1] دیده می‌شود که دال بر نگاه اجتماعی است، و لذا ما باید نیاز فردی را لحاظ کنیم و اهداف را بدون ملاحظه اجتماع ببینیم.