موضوع: فقه نظام تشکیل خانواده

خلاصه: در جلسات گذشته تعریف عناوین مثل «فقه نظام» و روش رسیدن به نظام تبیین شد. بیان کردیم که دو روش برای رسیدن به نظام داشتیم:

    • ‌استفاده مستقیم از آیات و روایات.

    • استفاده از نظرات فقها.

فقهای گذشته و امروز بر اساس توان علمی خود، در موضوعات مختلف فقهی کتاب علمی نوشتند، و به لحاظ اینکه موضوع «فقه خانواده» جنبه مستحدثه بودن را دارد،‌ باید از عنوان متعارف «نکاح» به دنبال کتاب تشکیل خانواده که با نکاح مترادف هست، باشیم؛ هرچند هر تشکیل خانواده‌ایی نکاح دارد ولی هر نکاحی تشکیل خانواده نیست مثل عقد موقت که برای ساعتی عقد خوانده می‌شود. فقها چون عنوان را نکاح قرار داده‌اند بر این عنوان حرکت علمی خود را قرار داده‌اند و لذا به دنبال خیلی از لوازم تشکیل خانواده نبوده‌اند و بنا نداشتند که دنبال کنند.

طرح و حرکت علمی فقها نظم متناسب بحث و نیاز خود را دارد و لذا می‌بینیم که کتب با هم در نظم مباحث متفاوت است و این به خاطر نوع نگاه فقیه به نیاز مخاطب و اهمیت بحث می‌باشد.

نکته: آنچه قابل توجه است این می‌باشد که اکثر مباحث خانواده در مباحث نکاح بیان شده،‌ هر چند عقد نکاح اعم از خانواده است چرا که شامل عقد موقت و یا عقدی که منجر به دخول نشود هم می‌شود؛‌ در این موارد خانواده تشکیل نمی‌شود.

در مباحث نکاح اهداف تشکیل خانواده بیان و دنبال نشده چون عنوان خانواده نبوده، هر چند در بعضی از کتب استحباب نکاح و توالد و تناسل را بیان کرده‌اند، ولی هدف از تشکیل خانواده را بیان نکرده‌اند؛ حداکثر هدفی که در نکاح دنبال شده عدم ابتلا به حرام است. و نگاه فقها در کتاب نکاح برای توجیه رفتار مسلمان با جنس مخالف است.

سؤال: ممکن است بعضی از خانواده به بعضی از اهداف نرسند مثل توالد ولی با این حال به آن خانواده گفته می‌شود؟

جواب: چون زوج و زوجة‌ قرار است برای مدتی کنار هم زندگی کنند و در این مسیر برای رشد و تعالی یکدیگر کمک کنند به آن خانواده گفته می‌شود.

باید بگوییم که هر عقدی حتما منجر به تشکیل خانواده نمی‌شود هر چند تشکیل خانواده نیاز به عقد دارد؛ ‌تشکیل خانواده کوچکترین کانون اجتماعی است که با حداقل نفرات زندگی مشترک به وجود می‌آورند و اینجا نیاز به بیان اهداف تشکیل می‌شود که فراتر از برطرف شدن نیاز جنسی است. عقد مقدمه تشکیل خانواده است ولی ممکن است منجر به تشکیل آن نشود. و باید بدانیم که صرف یک ارتباط موقت و محدود منجر به تشکیل خانواده که در آن اهدافی از جمله رشد و تعالی زوجین دیده شده نمی‌شود.

﴿ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‌ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبير﴾[1]

در مورد «خطبه» در بعضی از کتب بیانی ندارند ولی امروزه مباحث حقوقی زیادی در این رابطه مطرح شده است.

در بحث «عده» بیان شده که اختلاط میاه صورت نگیرد ولی این حکم با آزمایش عدم حمل از بین نمی‌رود و داشتن حریم برای ازدواج قبل و ایجاد فرصت بازگشت برای زوجین از مواردی است که می‌توان به عنوان حکمت بیان کرد؛ در مواردی هم که هیچ کدام از علل نیست باز هم عده واجب است و این احتیاط به خاطر مصلحت افراد است.

در اینکه بعضی از علما از اصل عقد بحث را آغاز کرده‌اند و موانع ازدواج را که از اهمیت زیادی برخوردار است و باعث تحقق عقد می‌شود، در انتها آورده‌اند جای تأمل است‌، چرا که بحث از موانع از اهمیت زیادی برخوردار است و موانع باید روشن باشد تا بتوان عقد صحیح را جاری کرد.

آنچه در نظام تشکیل خانواده به دنبال آن هستیم نظام جامعی است که در آن به تمام موارد از جمله جایی که یکی از ارکان از بین برود توجه شده باشد، و برای آن راهکار بیان شده باشد.