استاذ سیدمنذر حکیم
درس خارج فقه
95/12/02
بسم الله الرحمن الرحيم
موضوع: مرور اجمالی بر فهرست باب نکاح کتاب «فقه الرضا»، فقه نظام تشکیل خانواده
خلاصه: در جلسه قبل بیان شد که تفاوت بین فقها تفاوت شکلی است و بیشتر فقها نظام نکاح را گفتهاند ولی احکام نظام تشکیل خانواده را در ضمن نکاح گفتهاند.
برای رسیدن به نظام تشکیل خانواده راههای طی شدهی فقها در طی چندین قرن، از قرن سوم به بعد که ابتدا کتابهای فقهی بر اساس حدیث تحت عنوان جوامع حدیثی مطرح شده، تا به امروز که نظام خاصی در کتب فقهی طرح شده، را نباید نادیده بگیریم؛ این تلاش فقها یک نوع تفسیر موضوعی است و در موضوع خاص، آیات و روایات را بدست آوردهاند و اگر کتب فقهی را مطالعه کنیم میتوانیم سیر تحوّل طرحها را بدست آوریم، بررسی کتب ما را در جهت کشف نظام و تبیین بهتر فقه نظام خانواده کمک میکند.
باید توجه داشت در هر علمی با گذشت زمان تحولاتی بوجود میآید و فقه ما که از فقه مأثور آغاز شد؛ مثل «کافی» و یا «بصائر الدرجات» این کتب در یک خلأ بوجود نیامده.
کتابهای فقهی بر اساس کتب حدیثی بوجود آمده و با گذر زمان مورد نقد و بررسی قرار گرفتهاند.
در بررسی کتب به سه نمونه از کتب قدما اشاره میکنیم که عبارتند از:
• «فقه الرضا» که منسوب به امام رضا(ع) است ولی گویا کار پدر شیخ صدوق است این قدیم ترین رساله فقهی است.
• «مقنعه» شیخ مفید که شاگرد صدوق بوده و ساختار مرتبی دارد و گام جدیدی شیخ مفید برداشتهاند.
• «فقه القرآن» قطب الدین راوندی که قرآنی است.
در این بحث از عناوین و سیر بحث کتب یان شده استفاده میشود.
«فقه الرضا (ع)»
در این کتاب عنوان اینچنین بیان شده: «باب النکاح و المتعة و الرضاع» [1] در این عنوان اکتفا به خود نکاح نکرده بلکه بحث تولید نسل هم توجه شده، و فراتر از عمل مکلف توجه شده.
وجوه نکاح را 4 تا دانسته:
1. نکاح میراث که نتیجه آن ارث است و در مورد عقد دائم است. اجازه ولی باید باشد و دو شاهد.
2. نکاحی که نه ارث و نه شاهد لازم دارد نکاح متعه
3. کنیز
4. نکاح تحلیل، وقتی مالک زنی باشد و اجازه بهرهبرداری دهد به فرد دیگر[2]
بعد بیان انواع نکاح محرمات رضاعی و نسبی و سببی را بیان میکنند.
در ادامه سیر مباحث در کتاب « فقه الرضا(ع)» اینچنین می باشد:
• انواع زنان[3]
• مهریه[4]
• ازدواج با زن کتابی را جایز میداند اما توصیه میکند که از محرمات مثل شراب امتناع شود. [5]
• عدم جواز تعدد زن کتابی به بیشتر از دو تا[6]
• مکروهات دخول و محرمات[7]
• ظهار[8]
• نوع برخورد با خواستگار[9]
باید توجه داشت که آنچه در این رساله آمده متن روایات است و لذا وقتی علما متن روایتی را پیدا نمیکردند به این کتب و کتاب شیخ صدوق مراجعه میکردند.