موضوع: اهداف تشکیل خانواده و اهداف نظام خانواده

در جلسه گذشته تعدادی از اهداف بیان شده در قرآن برای خانواده تبیین شد؛ که برخی از این اهداف تحت نام نعمت و برخی با نام آیات الهی آمده است.

تذکر:

جا دارد تذکری در باب این اهداف بیان شود، وقتی نعمتی در قرآن ذکر می‌شود دو نکته تذکر داده:‌

    • این نعمت برای انسان وسیله و امکانی است که در زندگی دنیا در مسیر صحیح قرار بگیرد، لذا مورد سؤال قرار می‌گیرد.

«ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»[1] انسان از نعیم مورد سوال قرار می‌گیرد، لذا نعمت مسئولیت آور است؛ در آیات سوره نحل که بیشتر به نعمت‌های الهی پرداخته، ازدواج به عنوان یک نعمت الهی مطرح شده است و ازدواج را جز نعمت‌های بی شمار خداوند برای انسان قرار داده.

یکی از آثاری که نعمت‌ها بر انسان اثر می‌گذارد وجوب و مسئولیت سپاسگذاری است که بر دوش انسان قرار داده می‌شود. این مسئولیت از شناخت نعمت تا بهره‌برداری صحیح از نعمت‌ها است و آیه «اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِّنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ»[2] می تواند بیانی بر این نکته باشد که خدا در برابر نعمت‌ها از انسان عمل می‌خواهد، وقتی به پیامبر (ص) در سوره کوثر فرمود: «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ»[3] و فرزند دار شدن را خیر کثیر معرفی می‌کند، در حقیقت نعمت الهی را به پیامبر تذکر می‌دهد و از او در برابر این نعمت خواسته‌هایی دارد«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ».[4]

    • اما جایی که از ازدواج به عنوان آیات الهی یاد می‌کند مانند:‌« وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ » زوجیت که مقدمه ازدواج است از آیات الهی قرار داده شده و آثاری بر آن ذکر می‌کند.

وقتی ازدواج آیه الهی قرار گرفت راهی را برای انسان می‌گشاید به سمت خدا، ازدواج می‌شود راهی برای رسیدن به ذو الآیة که خدا باشد؛ قدرت، علم، اراده، مشیت الهی و همه اسماء الهی راهی برای رسیدن به حق است.

تحلیل اینکه چگونه انسان از راه ازدواج به خدا راه پیدا می‌کند و خدا را می‌یابد؟ و چگونه از عشق مجازی به عشق الهی ارتقا پیدا می‌کند؟ و یا اینکه چگونه از احساس غریزی به سرچشمه خدا وصل می‌شود؟ تحلیل گوناگون دارد! که در فرصت مناسب به آن پرداخته می‌شود.

ازدواج چه نعمت باشد و یا آیه، فرصتی برای تکامل انسان است. و این تکامل بخشی انسان بواسطه ازدواج به مسئولیت تناسل، توالد و تربیت آنچه انسان به دنیا می‌آورد مربوط است. آنچنانکه در این آیه به آن اشاره شده که برگزیده شدن به عنوان پیامبر یک علت آن پرورش فرزندان توحیدی است « إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ »[5] که این فرزندان باعث سرافرازی پدران خود شدند.

به بحث «تناسل» و «تکاثر» رسیدیم و آیاتی که سیاست کثرت جمعیت را بیان می‌کرد را مورد توجه قرار دادیم ، از سوره کوثر چه بسا بیشترین استفاده را داشتیم که به عنوان عطیّه الهی تذکر داده می‌شود.

در معنای سوره کوثر است آنچه در سوره «ضحی» آمده است«وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى»[6] آنقدر خدا به پیامبر (ص) عطا می‌کنند که راضی شوند این آیه به شفاعت تفسیر شده و شفاعت برای کسانی که برای ترمیم اعمالشان نیاز به کمک دارند.

و این آیه ارتباط با کثرت دارد و خداوند در این شفاعت حدّ و مرزی قرار نمی‌دهد، آنچنانکه در فرزند دار شدن حد و مرزی قرار نمی‌دهند. «تناكحوا تناسلوا فاني اباهي بكم الامم.»[7]

این نشان دهنده اینست که کثرت جمعیت از ناحیه خانواده‌های موحد مورد توجه خدا است و نکته ارزشی دارد چرا که افرادی که به دنیا می‌آیند از نظر حکمی مسلمانند و تربیت اسلامی را به راحتی می‌پذیرند، و از طرفی خط توحیدی خط حاکم بر کره زمین می‌شود، و لذا می توان گفت که در تناسل و توالد هدف معنوی مطرح می‌شود که این همه تأکید بر تناسل و تحریم سقط جنین و گذاشتن دیه بر سقط دال بر این نکته است.

در ورای ازدواج دو رابطه و سببی و نسبی قرار داده شده است که انسان را در دو خط و مسیر رابطه سببی و نسبی وارد عرصه عمل می‌کند. « وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا »[8] ؛ ازدواج است که عامل کثرت جمعیت می‌شود و به خاطر رابطه جدید بین دو فرد و بوجود آمدن رابطه نسبی و سببی احکامی مانند صله رحم و ارث مورد بحث قرار می‌گیرند. بر زن و مرد بر اساس دو رابطه نسبی و سببی افرادی تحریم شده‌اند.

یکی از آثار ازدواج اینست که، زوجیت در فقه با روشن شدن این رابطه بین زن و مرد موضوع پیدا می‌کند، و ازدواج خودش موضوع احکام شرعی می‌شود یکی از آن احکام اینست که رابطه فرد با دیگران تنظیم می‌شود؛ و همچنین ازدواج در این مسیر محور تحکیم روابط افرادی است که با ازدواج با یکدیگر ارتباط پیدا می‌کنند؛ و از طرف دیگر ازدواج معیار می‌شود برای یک سلسله از احکام دیگر.

باید بدانیم که با ازدواج به دنبال ایجاد محدودیت برای خود نبوده‌ایم و لازمه این ارتباط تحریم یک مجموعه از ارتباط‌های دیگر است. و این تحریم از آثار زوجیت مشروع خواهد بود. این نسبیت و سببیت چگونه منشأ آثار است که در بحث صله‌ی ارحام که احکام خاص و آثار خود را دارد.

در بحث ازدواج مشروع زن و مرد سه بحث فقهی پیش رو است که عبارتند از:

    • رابطه زوجیت

    • صله رحم و روابط اجتماعی که در فقه بابی بسیار مهم در فقه اجتماعی است.

    • بحث ارث‌ که یک بُعد اقتصادی و اجتماعی دارد.

آیات قرآن در زمینه صله رحم فراوان است که در جای خودش توجه ویژه‌ای خواهیم داشت.