درس خارج اصول استاد محمد محمدی قایینی

موضوع: رابطه استصحاب و برائت /تطبیقات تعارض غیر مستقر /تعارض ادله

خلاصه مباحث گذشته:

تقدّم استصحاب بر سایر اصول عملیه چند تقریب داشت ؛ یکی از آن ها ورودی بود که از کلام مرحوم آخوند ذکر کردیم[1] ، دیگری حکومت بود که در کلام مرحوم شیخ آمده بود .[2] منشا تفاوت این دو تقریب هم در تعیین موضوع حدیث رفع بود که آیا « ما لا یعلمون » أعمّ از حکم ظاهری است یا اختصاص به حکم واقعی دارد ؟ تقریب سومی هم با استفاده از کلام مرحوم نایینی بیان کردیم که هیچ یک از بزرگان ذکر نکرده اند[3] نتیجه این تقریب هم « حکومت » است و هم « ورود » .

1ورود امارات بر اصول

با این توضیح که امارات وارد بر اصول عملیه اند ؛ چون اماره یعنی حجیت به معنای کاشفیت ، یعنی تنزیل به منزله علم در حکایت و کشف[4] ، با این تفاوت که کشف علم تامّ و ذاتی است و کشف اماره ناقص و تعبّدی .[5] واقعیت اصل هم تنزیل به منزله علم به جهت جری عملی است ، به لسان تنزیل بیان شود یا تعبّد مستقیم به جری عملی . در این حال چون فرض آن است که موضوع اصل عملی تحیّر و « عدم انکشاف واقع » است؛ چه به علم وجدانی یا به علم تعبّدی[6] ،بعد از قیام اماره حقیقتا موضوع اصل منتفی می شود و این « ورود » است .[7] مطابق این تقریر موضوع اصول « عدم علم حقیقی » است و علم حقیقی دو فرد دارد : علم وجدانی و علم تعبّدی ، همانگونه که مرحوم خویی فرموده اند و بعید نیست مراد مرحوم نایینی هم باشد .[8]

2حکومت استصحاب بر سایر اصول

اگر بنا شد که استصحاب اصل عملی باشد ، ملاک در حجیت آن جری عملی است نه کاشفیت ؛ بنابراین موضوع اصل برائت بعد از جریان استصحاب حقیقتا منتفی نمی شود .[9] اما چون دلیل استصحاب تنها متضمّن بر جری عملی نیست بلکه این جری عملی را با لسان «ثبوت یقین» بیان کرده است ، این ادله دلالت عرفیه لفظیه بر در نظر داشتن کاشفیت و تنزیل ادعایی به منزله کاشف دارد[10] . با این ادعا علم حقیقیِّ ولو أماری، شکل نمی گیرد اما تعبّدا موضوع برائت منتفی می شود که حقیقت «حکومت» است .

تا به حال حکومت را قبول نمی کردیم چون احتمال می دادیم « الاستصحاب علم » کنایه از جری عملی باشد و با چنین کنایه ای حکومت شکل نمی گیرد چون لغویتی لازم نمی آید .[11] اما در این تحلیل جدید معنای « الاستصحاب علم » ادعاء اماریت برای استصحاب به دلالت لفظیه است [12] و با این ادعاء حکومتی برای استصحاب بر سایر اصول شکل می گیرد .