< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد قایینی

94/10/09

بسم الله الرحمن الرحیم

باسمه تعالی

موضوع: قاعده لاضرر/مفاد/هیئت

خلاصه مباحث گذشته:بعد از گذشت دو مرحله از مباحث مقام بررسی مفاد قاعده لا ضرر، نوبت به بحث از هیئت ترکیبی لا ضرر و لا ضرار می رسد.خلاصه مباحث گذشته:بعد از گذشت دو مرحله از مباحث مقام بررسی مفاد قاعده لا ضرر، نوبت به بحث از هیئت ترکیبی لا ضرر و لا ضرار می رسد.

 

مرحله سوم: مفاد ترکیبی قاعده

مرحوم آخوند در مقام، به پنج مبنا در مفاد این هیئت ترکیبی اشاره نموده است و یکی از این موارد را به عنوان مختار خود مطرح نموده است.

احتمال اول: نفی حکم ضرری(مجاز در کلمه)

مراد از این هیئت نفی حکم ضرری است از قبیل مجاز در کلمه و به این نحو که حکم، سبب ضرر است و لذا منتفی می شود.

احتمال دوم: نفی حکم ضرری(مجاز درتقدیر)

مراد از تعبیر مزبور نفی حکم ضرری است از قبیل مجاز در تقدیر، و مراد عدم وجود حکم ضرری است.

احتمال سوم: نفی ضرر خاص

مراد نفی ضرر خاص و غیر متدارک است، یعنی ضرری که غیر قابل جبران باشد منتفی است.( فاضل تونی ره)

احتمال چهارم: تحریم ضرر

لا ضرر ناظر به حکم تکلیفی است یعنی منع از ضرر کرده و آن را تحریم نموده است.(شیخ الشریعة)

 

اشکال: عدم شیوع استعمال "لا" بر سر اسم در انشاء

مرحوم آخوند به استعمال جمله خبری در مقام انشاء حکم، اشکالی ندارد و امری شایع است مثل استفاده انشاء از فعل مضارع "یعید" و "یصلی" و مانند آن، ولی استعمال خبر در مقام انشاء به این چنینی هیئتی ترکیبی که مدخول "لا" اسم است مثل ما نحن فیه، غیر معهود است.

مرحوم شیخ الشریعه در رساله خود که بر قاعده لا ضرر نگاشته بر این عقیده است که مراد از "لا ضرر" حکم تکلیفی است،[1] در حالی که مرحوم آخوند چنین استفاده ای را غیر معهود دانست، اما مرحوم شیخ الشریعه این استعمال را در آیات و روایات شایع و متداول می داند و مثال هایی مثل لا غش و لا رفث و ... آورده است، اما به نظر حق با مرحوم آخوند است چرا که در همه مواردی که مرحوم شیخ الشریعة آن ها را ذکر نموده، مدخول لا مصدر است در حالی که در "لا ضرر" همان گونه که گذشت مدخول" لا اسم مصدر است، بنابراین بین دو مقام تفاوت وجود دارد.

توجیه تحریم در مفاد قاعده

استعمال چنین ترکیبی و با اراده منع و تحریم به دو بیان قابل تقریر است.

بیان اول: کنایه از حرمت

نفی در مقام، مدلول استعمالی نفی دارد و لا ضرر به معنای عدم وجود ضرر بوده و کنایه از این است که چنین چیزی حرام و ممنوع است.

بیان دوم:

برای تصحیح نفی در این گونه موارد می توان گفت؛ کلمه ای مقدر است که بیان از جواز و اباحه باشد، به این معنا که ضرر مباح و مشروع وجود ندارد و ادات نفی در همان معنای نفی استفاده شده است.

البته باید توجه کرد در همه استعمالات امر این گونه نیست به عنوان مثال، عبارت "لا رهبانیة فی الاسلام" دلیل بر این نیست که رهبانیت حتی جایز هم نیست بلکه وجوب و استحباب آن در اسلام منتفی است، لذا در برخی موارد این هیئت مفید حرمت و ممنوعیت و در برخی از موارد با جواز سازگار است.

بنابراین باید گفت در هر استعمالی باید به طور جدا گانه بررسی نمود که وضعیت چگونه است.

خلاصه این که هر جا حکم مناسب قضیه باید رعایت شود و مناسب با ضرر هم اباحه و جواز است و نفی آن مساوی با حرمت و منع است.

احتمال پنجم: نفی حقیقت ضرر

مراد نفی حقیقت ضرر است و کنایه از این که احکام ضرری در شریعت وجود ندارد که این معنا مختار مرحوم آخوند است.

اشکال نقضی: روایت شفعه

در یبن روایات نقل هایی وجود دارد مثل روایت شفعة که بحث از حکم وضعی است و در عین حال لا ضرر در آن وجود دارد، لذا نمی توان لا ضرر را به معنای نهی گرفت.

«قَضَى رَسُولُ اللَّهِ ص بِالشُّفْعَةِ بَيْنَ الشُّرَكَاءِ فِي الْأَرَضِينَ وَ الْمَسَاكِنِ وَ قَالَ لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ وَ قَالَ إِذَا رُفَّتِ الْأُرَفُ وَ حُدَّتِ الْحُدُودُ فَلَا شُفْعَةَ.»[2]

جواب: جمع در حکایت نه جمع در مروی

لازم نیست در این روایت حتما "لا ضرر" تطبیق بر شفعه شود یعنی حق شفعه از باب لا ضرر اثبات شود، چرا که در واقع دو روایت بوده و جمع در حکایت است نه جمع در مروی، یعنی راوی بین اقوال متعدد حضرات معصومین علیهم السلام در یک نقل جمع نموده است، بنابراین تطبیق لا ضرر بر موضوع شفعة ضرورتی ندارد.

 


[1] . قاعدة لا ضرر، ص: 18.
[2] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج‌5، ص: 280.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo