درس خارج فقه استاد محمد محمدی قایینی

موضوع: اعتبار آزمایشات و نتائج پزشکی /مسائل پزشکی /مسائل مستحدثه

بحث ما در اعتبار نظرات کارشناسی و آزمایشات پزشکی در رابطه با تشخیص موضوعات و حجیت این نظرات بود.

1- اعتبار آزمایشات و نتائج پزشکی

این مسأله مبتنی بود که تفکیک کنیم بین مواردی که نظرات کارشناسی مبتنی بر حس است یا اینکه مبتنی بر حدس است. بین امور حسی و حدسی تفاوت جدی در آثار وجود دارد ضمن اینکه نظر مبتنی بر مقدمات حسیه و حدسیه به ملاکی، تفاوت در آثار هم در این موارد هست. قبلا اشاره شد که یکی از تفاوت ها این است که در مسائل حسی، نظر مبتنی بر حدس و کارشناسی اعتباری ندارد و بر همین اساس بیان شد که نظر اهل تنجیم در هلال که مبتنی بر قابلیت رؤیت است، اگر مبتنی بر حدس باشد، غیر معتبر است. اینکه در کلام فقها آمده است نظر منجمین اعتبار ندارد مبتنی بر همین مطلب است که هلال امر حسی است و خبر آنها اگر بخواهد اعتبار داشته باشد باید به ملاک قول اهل خبره معتبر باشد و قول اهل خبره اعتبارش در مسائل حدسی‌ای است که دستیابی به آنها از طریق حس ممکن نیست مانند قیمت گذاری. عمده دلیل بر حجیت قول خبره، سیره و ارتکاز است و این ارتکاز و سیره شمولی نسبت به مواردی که مورد اخبار امری که طبعش حسی است، ندارد.

به نظر استفتائی که قبلا از مقاله مطرح شد می خواهد همین کلام را بگوید و این پاسخ به مطلب گفته شده نظر دارد «سوال: چنانچه دلیل اثبات جرم منحصر به نظر کارشناسی مانند کارشناس انگشت نگاری یا پزشکی قانونی باشد بفرمایید آیا از نظر شرعی چنین دلیلی حجیت دارد؟ در صورت حجیت آیا دلیل مستقلی محسوب می‌شود یا حجیت آن مشروط به شرایط بینه است؟جواب:اگر روشن باشد به حدی که هر کارشناس همان نظر را می‌دهد حکم بینه را دارد ولی در اکتفای آن در باب حدود اشکال است»

یا در استفتای دیگری آمده است«ولی راه‌هایی که مطلب را روشن می‌کند به طوری که هر کس از آن راه علم پیدا کند و اجتهاد شخصی در آن دخالت ندارد، بینه است و کافی است ولی در اجرای حدود کافی نیست»

این استفهام گویای این است که نظرات کارشناسی که مبتنی بر اعمال اجتهاد است اعتبار ندارد.

2- فرق بین حجیت نظرات کارشناس در مسائل حسی و حدسی

به نظر این کلام ناتمام است چون نهایت چیزی که از این استفتاء استفاده می شود این است که نظرات کارشناسی در امور حسی اعتبار دارد و در امور حدسی (اجتهاد) اعتبار ندارد در حالی که در امور حسی نظر کارشناسی وجود ندارد بلکه اخبار است. اگر نظرات کارشناسی در مسائلی حسی باشد اعتبار ندارد ولی اگر آن مسأله از مسائل حدسی است و جنبه حسی ندارد، آن نظر کارشناسی به ملاک قول خبره اعتبار دارد.

اگر نظر کارشناس در امور حسی باشد نظر او اعتبار ندارد همانطور که نظر منجم در هلال اعتبار ندارد ولی اگر مسأله، مسأله حدسی است، مثل تشخیص بیماری ها، در اینگونه موارد نظر کارشناس به ملاک قول اهل خبره اعتبار دارد.

باید تفصیل داد بین اینکه این خبر حدسی کارشناسی در مسائل حسی است که می گوییم اعتبار ندارد وبین نظر کارشناس در مسائل حدسی که می گوییم اعتبار دارد. فرقی بین قیمت گذاری در کالا، و نظر کارشناس در مسائل پزشکی هست که در بحث قیمت گذاری نظر کارشناس را معتبر می دانید و در مسائل پزشکی حدسی معتبر نمی دانید.

در عده ای از استفتاءات دیگر تفصیل بین اینکه مفید علم باشد یا نه، آمده است. ما در جلسه قبل گفتیم مراد اینها ناظر به این است که نظرات آزمایشگاهی به عنوان نظرات آزمایشگاهی اعتبار ندارد ولی اگر مصداق خبر واحد در موضوعات باشد، حجت است. اما در بعضی استفتائات به طور مطلق آمده است که اعتبار ندارد در حالی که اگر بناباشد نظرات آزمایشگاهی حسی باشد اعتبار آن به ملاک خبر است و اگر حدسی باشد به ملاک خبره است، اگر به ملاک خبر حجت باشد چه فرقی بین این خبر و دیگر اخبار است.

در استفتائات مرحوم فاضل آمده است «نظريات كارشناسان، از قبيل: پزشكى قانونى، افسران راهنمايى و مانند آنان را از چه بابى حجت مى‌دانيد؟

جواب: ملاك در باب قضاوت، علم حاكم شرع يا اقرار مجرم يا بيّنۀ معتبره است و امور مذكوره اگر موجب علم و اطمينان حاكم شوند يا در بين آنها بيّنه معتبره باشد، مفيد خواهند بود و الا فى نفسه اعتبار و حجيّتى ندارد»[1]