< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد محمد محمدی قایینی

96/06/26

بسم الله الرحمن الرحیم

 

هیچ ورودی فهرست مطالب یافت نشد.

موضوع: روایات /ملاک عمد و خطا /کتاب القصاص

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در مفهوم عمد بود؛ مخصوصا در باب قصاص نفس که البته تفاوتی بین عمد در جنایت بر نفس و بر طرف نیست. بحث به مقام دوم رسید یعنی روایات و نصوص باب رسید.

روایات باب (ادامه)

روایت دوم: صحیحه حلبی

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ جَمِيعاً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالا سَأَلْنَاهُ عَنْ رَجُلٍ ضَرَبَ رَجُلًا بِعَصاً فَلَمْ يَقْلَعْ عَنْهُ حَتَّى مَاتَ أَ يُدْفَعُ إِلَى وَلِيِّ الْمَقْتُولِ فَيَقْتُلَهُ قَالَ نَعَمْ وَ لَا يُتْرَكُ يَعْبَثُ بِهِ وَ لَكِنْ يُجِيزُ عَلَيْهِ بِالسَّيْفِ.[1]

مفاد این روایت ارتباطی با قتل عمد ندارد اما بحث عمد از آن بیرون می آید. در این روایت نه قصد قتل و نه غلبه آلت در قتاله بودن قید نشده است.

روایت سوم: صحیحه حلبی

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْعَمْدُ كُلُّ مَا اعْتَمَدَ شَيْئاً فَأَصَابَهُ بِحَدِيدَةٍ أَوْ بِحَجَرٍ أَوْ بِعَصاً أَوْ بِوَكْزَةٍ فَهَذَا كُلُّهُ عَمْدٌ وَ الْخَطَأُ مَنِ اعْتَمَدَ شَيْئاً فَأَصَابَ غَيْرَهُ.[2]

در این روایت که از خیث سندی هم صحیحه اعلایی است بحثی از اعتبار غلبه در صدق عمد نیامده است، کما این که بسیاری از بزرگان هم این روایت را دلیلی بر خلاف مشهور یعنی اشتراط غلبه دانسته اند.

روایت چهارم: روایت علاء بن فضیل

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ فُضَيْلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْعَمْدُ الَّذِي يَضْرِبُ بِالسِّلَاحِ أَوْ بِالْعَصَا- لَا يُقْلِعُ عَنْهُ حَتَّى يَقْتُلَ- وَ الْخَطَأُ الَّذِي لَا يَتَعَمَّدُهُ.[3]

روایت پنجم: روایت یونس عن بعض

وَ عَنْ يُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنْ ضَرَبَ رَجُلٌ رَجُلًا بِعَصًا أَوْ بِحَجَرٍ- فَمَاتَ مِنْ ضَرْبَةٍ وَاحِدَةٍ قَبْلَ أَنْ يَتَكَلَّمَ- فَهُوَ يُشْبِهُ الْعَمْدَ فَالدِّيَةُ عَلَى الْقَاتِلِ- وَ إِنْ عَلَاهُ وَ أَلَحَّ عَلَيْهِ بِالْعَصَا أَوْ بِالْحِجَارَةِ حَتَّى يَقْتُلَهُ فَهُوَ عَمْدٌ يُقْتَلُ بِهِ- وَ إِنْ ضَرَبَهُ ضَرْبَةً وَاحِدَةً فَتَكَلَّمَ- ثُمَّ مَكَثَ يَوْماً أَوْ أَكْثَرَ مِنْ يَوْمٍ فَهُوَ شِبْهُ الْعَمْدِ.[4]

این روایت نه برای مشهور و نه برای مختار قابلیت استناد ندارد و تاب بر دو حمل را دارد.

روایت ششم: روایت جمیل عن بعض

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ جَمِيعاً عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: قَتْلُ الْعَمْدِ كُلُّ مَا عَمَدَ بِهِ الضَّرْبَ فَعَلَيْهِ الْقَوَدُ- وَ إِنَّمَا الْخَطَأُ أَنْ تُرِيدَ الشَّيْ‌ءَ فَتُصِيبَ غَيْرَهُ- وَ قَالَ إِذَا أَقَرَّ عَلَى نَفْسِهِ بِالْقَتْلِ- قُتِلَ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ عَلَيْهِ بَيِّنَةٌ.[5]

روایت هفتم: روایت ابی العباس

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِيثَمِيِّ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَرْمِي الرَّجُلَ بِالشَّيْ‌ءِ الَّذِي لَا يَقْتُلُ مِثْلُهُ- قَالَ هَذَا خَطَأٌ ثُمَّ أَخَذَ حَصَاةً صَغِيرَةً فَرَمَى بِهَا- قُلْتُ أَرْمِي الشَّاةَ فَأُصِيبُ رَجُلًا- قَالَ هَذَا الْخَطَأُ الَّذِي لَا شَكَّ فِيهِ- وَ الْعَمْدُ الَّذِي يَضْرِبُ بِالشَّيْ‌ءِ الَّذِي يُقْتَلُ بِمِثْلِهِ.[6]

نهایت روایتی که قوم می توانند به ان استدلال کنند همین روایت است که البته همان طور که گذشت حق این است که بیش از معرضیت از این روایت بیرون نمی آید.

مرحوم شیخ مفید و طوسی و سلار که از تعبیر الذی یقتل به فی العاده آیا فقط موارد غلبه را صادق است استعمالات عادت مثل شبر فی العاده آیا مراد وجب غالبی است یا این که بین مواردیم ختلفی اعادت به حساب می آید لذا فقها اقل متعارف را معتبر می دانند و قطعا تعداد قلیلی از جامعه را تشکیل می دهد.

بنابراین معیار ما کان فی العاده و العرف نه غالب، بنابراین متعارف غالب نیست، لذا در مقام هم ان چه قتل به ان صورت می گیرد ولو این که قلیل باشد.

در نتیجه مراد این فقها از عادت متعارف در مقابل شاذ است.

و نکته ای که در این جا وجود دارد این است که در کتاب جزای اسلامی از تعبیر «آن چه نوعا موجب جنایت و قتل می شود» که قطعا باید اصلاح شود چرا که همان طور که گذشت نه مقتضای عرف و نه روایات این تعبیر و معنا را بر نمی تابد.

 


[1] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج‌7، ص: 279.
[2] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج‌7، ص: 278.
[3] . وسائل الشيعة، ج‌29، ص: 37.
[4] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج‌7، ص: 280.
[5] . وسائل الشيعة، ج‌29، ص: 37.
[6] . وسائل الشيعة، ج‌29، ص: 37.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo