درس مبانی حکمت متعالیه استاد فیاضی
92/10/25
بسم الله الرحمن الرحیم
بیست و ششمین دلیل بر اصالت وجود:
(مرحوم شیخ اشراق این دلیل را نقل کرده)
الوجود اصیل و إلا لبقیت الماهیة بعد جعلها علی ما کانت علیه من العدم
فراجع:
مطارحات/ ص345
(این دلیل را خودش رد کرده اما ما با نقلش کار داریم)
مقاومات/ ص163
(مثل چایی شیرین؛ که یا شیرین بالذات است و یا کسی شکر درونش ریخته و شیرینش کرده. صورت اول خلاف فرض است چون چای، تلخ است و صورت دوم که شکر شیرینش کرده میشود شیرین بالعرض. شکر شیرین بالذات است و چای شیرین، شیرین بالعرض شکر است.
محل بحث در این استدلال ماهیت مجعول است. ماهیت در مقام اثبات باید لا بشرط بیان شود اما فیلسوف مقام ثبوت را بیان میکند که بشرط شیء است یعنی وقتی میگوید «الانسان موجود» انسان موجود را میگوید که موجود است.)
1 إن الماهیة التی کانت معدومة ثم وجدت إما أن تکون لم یفدها الفاعل شیئا به توجد و إما أن تکون أفادها شیئا به توجد
(قضیه منفصله ی حقیقیه است که رفع و وضع طرفینش محال است)
2 لکن الأول باطل لأنها إذا لم یفدها الفاعل شیئا به توجد بقیت علی عدمها، هذا خلف.
3 و إذا کانت أفادها الفاعل شیئا به توجد کان ذلک الشیء موجودا بذاته[1] و الماهیة موجودة به
4 و لا ریب فی أن ذلک الشیء هو الوجود ؛ إذ لا تصیر الماهیة موجودة بغیر الوجود و إن شئت فقل لیس الإیجاد و الجعل إلا اعطاء الوجود.
5 إذا الوجود اصل فی الموجودیة.
و ردّ علیه شیخ الاشراق بأنه منقوض بنفس الوجود الذی یدعی اعطاء الفاعل إیاه حیث نقول:
(خدا وجود میدهد به ماهیت. آیا به خود وجود هم وجود میدهد؟ اگر نداده که باطل است چون بدون وجود نمیتواند موجود باشد و اگر داده تسلسل پیش می آید)
1 إن الوجود الذی یدعی اعطاء الفاعل إیاه لماهیة[2] من الماهیات إما أن یکون أفاده الفاعل شیئا به یوجد و إما أن یکون لم یفده الفاعل شیئا به یوجد.
2 لکن الأول باطل لأنه إذا لم یفده الفاعل شیئا به یوجد بقی علی عدمه. هذا خلف.
3 و إذا کان أفاده الفاعل شیئا به یوجد کان هوالوجود إذ لا یصیر المعدوم موجودا إلا بالوجود
4 لکنه یستلزم التسلسل لأنا ننقل الکلام فی الوجود الثانی.
و فیه: أن کل ما بالعرض لا بد أن ینتهی إلی ما بالذات فالفاعل یجعل الوجود بنفس ذاته و یجعل الماهیة بالوجود و هذا معنی قولهم إن الوجود مجعول بالذات و الماهیة الموجودة مجعولة بتبعه و الماهیة مجعولة بالعرض.
و لا یخفی علیک أنه یستفاد من هذا الدلیل أمور.
1 أن الأصالة بمعنی الموجودیة بالذات و هو الأصالة فی الموجودیة لا مجرد الموجودیة
2 أن الاعتباری هو الماهیة من حیث هی هی. و هی الماهیة المجردة أعنی الماهیة الخالیة عن الوجود و العدم، و هی الماهیة بشرط لا.
3 أن الوجود علة لموجودیة الماهیة، أی واسطة فی ثبوتها وساطة تحلیلیة لا خارجیة
4 أن الدلیل ناظر إلی اثبات اصالة الوجود و لیس بناظر إلی اعتباریة الماهیة
(مرحوم شیخ اشراق این دلیل را نقل کرده)
الوجود اصیل و إلا لبقیت الماهیة بعد جعلها علی ما کانت علیه من العدم
فراجع:
مطارحات/ ص345
(این دلیل را خودش رد کرده اما ما با نقلش کار داریم)
مقاومات/ ص163
(مثل چایی شیرین؛ که یا شیرین بالذات است و یا کسی شکر درونش ریخته و شیرینش کرده. صورت اول خلاف فرض است چون چای، تلخ است و صورت دوم که شکر شیرینش کرده میشود شیرین بالعرض. شکر شیرین بالذات است و چای شیرین، شیرین بالعرض شکر است.
محل بحث در این استدلال ماهیت مجعول است. ماهیت در مقام اثبات باید لا بشرط بیان شود اما فیلسوف مقام ثبوت را بیان میکند که بشرط شیء است یعنی وقتی میگوید «الانسان موجود» انسان موجود را میگوید که موجود است.)
1 إن الماهیة التی کانت معدومة ثم وجدت إما أن تکون لم یفدها الفاعل شیئا به توجد و إما أن تکون أفادها شیئا به توجد
(قضیه منفصله ی حقیقیه است که رفع و وضع طرفینش محال است)
2 لکن الأول باطل لأنها إذا لم یفدها الفاعل شیئا به توجد بقیت علی عدمها، هذا خلف.
3 و إذا کانت أفادها الفاعل شیئا به توجد کان ذلک الشیء موجودا بذاته[1] و الماهیة موجودة به
4 و لا ریب فی أن ذلک الشیء هو الوجود ؛ إذ لا تصیر الماهیة موجودة بغیر الوجود و إن شئت فقل لیس الإیجاد و الجعل إلا اعطاء الوجود.
5 إذا الوجود اصل فی الموجودیة.
و ردّ علیه شیخ الاشراق بأنه منقوض بنفس الوجود الذی یدعی اعطاء الفاعل إیاه حیث نقول:
(خدا وجود میدهد به ماهیت. آیا به خود وجود هم وجود میدهد؟ اگر نداده که باطل است چون بدون وجود نمیتواند موجود باشد و اگر داده تسلسل پیش می آید)
1 إن الوجود الذی یدعی اعطاء الفاعل إیاه لماهیة[2] من الماهیات إما أن یکون أفاده الفاعل شیئا به یوجد و إما أن یکون لم یفده الفاعل شیئا به یوجد.
2 لکن الأول باطل لأنه إذا لم یفده الفاعل شیئا به یوجد بقی علی عدمه. هذا خلف.
3 و إذا کان أفاده الفاعل شیئا به یوجد کان هوالوجود إذ لا یصیر المعدوم موجودا إلا بالوجود
4 لکنه یستلزم التسلسل لأنا ننقل الکلام فی الوجود الثانی.
و فیه: أن کل ما بالعرض لا بد أن ینتهی إلی ما بالذات فالفاعل یجعل الوجود بنفس ذاته و یجعل الماهیة بالوجود و هذا معنی قولهم إن الوجود مجعول بالذات و الماهیة الموجودة مجعولة بتبعه و الماهیة مجعولة بالعرض.
و لا یخفی علیک أنه یستفاد من هذا الدلیل أمور.
1 أن الأصالة بمعنی الموجودیة بالذات و هو الأصالة فی الموجودیة لا مجرد الموجودیة
2 أن الاعتباری هو الماهیة من حیث هی هی. و هی الماهیة المجردة أعنی الماهیة الخالیة عن الوجود و العدم، و هی الماهیة بشرط لا.
3 أن الوجود علة لموجودیة الماهیة، أی واسطة فی ثبوتها وساطة تحلیلیة لا خارجیة
4 أن الدلیل ناظر إلی اثبات اصالة الوجود و لیس بناظر إلی اعتباریة الماهیة
