در عبارات عرفا اثبات شد که معلول بايد مشابه باشد و صرف تناسب کافي نيست

درس اسفار استاد فیاضی

93/12/10

بسم الله الرحمن الرحیم

در جلسه قبل عرضه شد که مستفاد از کلمات عرفا این بود که باید در معلول مشابهت با عله باشد در معلول دو جهت باید باشد [1]
نکته در توضیح لفظ نقیضین در عبارت عرفا که در اول درس به ان پرداخته شد؛ در عبارت عرفا لفظ نقیضین بود که این نقیض در اینجا ان نقیضینی نیست که 8 وحده را دارند بلکه نقیضین،اعم از این است که ان 8 وحدت را داشته باشد یعنی از حیث زمان و مکان و ... متحد باشد و یا در زمان ومکان و... متحد نباشند و در صورتی نمیشود که 8 وحدت حفظ شود باز هم نقیضین هستند اما باهم منافاتی ندارند مثل زید ولازید که لا زید در عمر باشد این هم نقیض زید هست اما بدون تمام 8 شرط
موضوع در عبارات عرفا اثبات شد که معلول باید مشابه باشد و صرف تناسب کافی نیست
قد تبین ان المعلول مرکب من وجهین، جهه بها یشابه العله وجهه بها یباینها
والجهه الاولی هی الجهه النورانیه
والجهه الثانیه هی الجهه الظلمانیه وهی الماهیه؛ لانها لیست بموجوده فی الفاعل
والجهه الثانیه لیست بصادره عن الفاعل، لانها لیست بموجوده فی الفاعل و فاقد الشیئ لایکون معطیا لشیئ
و لو کانت صادره عن الفاعل لکانت جهه المرافقه واحتاج الی جهه للمباینه و هکذا
مثل سایه که انچه وجود دارد نور است اما ما با ظلمه ونبود نبودِ نور سایه را میبینیم که هرچه هست نور است اما سایه از این ترکیب وجود وعدمی حاصل میشود نتیجه: معلول مشابه عله شد و ازحقیقت وجود عله بهره برد واین همانی صادق است و حیثیات ماهوی معدوم هستند

استاد در اخر درس به سه معنای ماهیه اشاره فرمودند
معنای اول:ماهیه بالمعنی الاخص: این همان ماهیه اصطلاحی است
2:ماهیه بالمعنی الاعم مساو لمابه الشیئ - وجود عدم و ماهیه است -هوهو هو یعنی وجود وعدم و ماهیه
مابه الشیئ هوهودر هر موجودی مابه الاشتراک –وجود-وما به الامتیاز- ماهیه
2که معنای فیلسوف ومعنای مابه الشیی هو هو وجود را شامل میشود وعدم را هم شامل میشود واین میتواند ماهیه بالمعنی الاخص باشد
کف دست من وجود مو نیست پس عدم مو وجود دارد
3ما هو غیر الوجود من ما یمکن ان یتصف بالوجود ولو بالفرض
میز طرفینی داریم ویک میز یک طرفی اولی مثل ممکنات ودومی میز از طرف معلول است

[1] إذ لو كان بكله من نحو يشابه نحو الفاعل كان نفس الفاعل لا صادرا منه فكان نورا محضا لو كان بكله من نحو يباين نحو الفاعل استحال أيضا أن يكون صادرا منه لأن نقيض الشي‌ء لا يكون صادرا عنه فكان ظلمة محضة و الجهة الأولى النورانية يسمى وجودا و الجهة الأخرى الظلمانية هي المسماة ماهية و هي غير صادرة عن الفاعل لأنها الجهة التي تثبت بها المباينة مع الفاعل فهي جهة مسلوب نحوها عن الفاعل و لا ينبعث من الشي‌ء ما ليس عنده و لو كانت منبعثة عن الفاعل كانت هي جهة الموافقة فاحتاجت إلى جهة أخرى للمباينة فالمعلول من العلة كالظل من النور يشابهه من حيث ما فيه من النورية و يباينه من حيث ما فيه من شوب الظلمة.[1] فكما أن الجهة الظلمانية في الظل ليست فائضة من النور و لا هي من النور لأنها تضاد النور و من أجل ذلك توقع المباينة فكيف تكون منه فكذلك الجهة المسماة ماهية في المعلول.
فثبت صحة قول من قال الماهية غير مجعولة و لا فائضة من العلة فإن الماهية ليست إلا ما به الشي‌ء شي‌ء فيما هو ممتاز عن غيره من الفاعل و من كل شي‌ء و هو الجهة الظلمانية المشار إليها التي تنزل في البسائط منزلة المادة في الأجسام چون شان ماده قبول است منتها ماده یک منفعل به انفعال تحلیلی
مثل ماده در نظر قوم والا در نظر صدرا ماده هم حکم ماهیه را دارد .
الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 421