درس اسفار استاد فیاضی
92/01/31
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل العاشر فی أن الحکم السلبی لاینفک عن نحو من وجود طرفیه/ تذکرة/ اعم بودن موضوع سالبة نسبت به موجبة فقط در طبیعیة و شخصیة /ج1/ ص 372 و 373
اعم بودن موضوع سالبة نسبت به موجبة فقط در طبیعیة و شخصیة
الموجبة و إن کان أخص من السالبة بحسب العقل بمعنی أن العقل لا یوجب وجود موضوع السالبة بخلاف الموجبة و لکن الموجبة و السالبة متساویتان فی وجود الموضوع اتفاقا أی من دون ضرورة. فکما أن الموضوع موجود فی الموجبة، کذلک موجود فی السالبة و ذلک لوجهین:
1 جمیع المعانی و الماهیات موجودة فی مرتبة علمه تعالی أعنی الأعیان الثابتة غایة الأمر أن الأعیان الثابتة قسمان: قسم یستدعی الظهور و قسم یستدعی الخفاء. و القسم الأول هو المعانی الممکنة و القسم الثانی هو المعانی الممتنعة.
(اگر خدا به همه چیز علم دارد، خدا به موضوع تمام سوالب هم علم دارد. علم خدا به اشیاء عبارت است از ثبوت اشیاء به ثبوت علمی که به آن أعیان ثابته گفته می شود. اعیان ثابته عبارت است ثبوت اشیاء به ثبوت علمی قبل از ثبوت عینی آنها. حتی ممتنعات نیز اعیان ثابته دارند. اعیان ثابته نسبت به اقتضاء وجود در خارج مختلف اند. بعضی مثل ممتنعات تقاضای خفاء دارند و بعضی تقاضای ظهور دارند. اما همه در علم باری موجود اند. پس همه وجود علمی دارند اما در وجود خارجی مختلف اند. )
2 ما مر من ضرورة وجود موضوع السالبة فی الذهن لعدم تیسر السلب إلا بعد تصور الطرفین.
(جای قضیة در ذهن است و سلبی که در قضیة است، جایش در ذهن است. اگر سلب در ذهن است، بدون وجود طرفین در ذهن، وجود سلب معقول نیست. پس موضوع سالبة هم وجود دارد همانطور که موضوع موجبة وجود دارد.)
ثم لا یخفی أن ما ذکرناه من الفرق بحسب العقل بین الموجبة و السالبة إنما هو فی القضایا الشخصیة و الطبیعیة. و أما فی القضایا المحصورة فلا فرق بین الموجبة و السالبة فی ضرورة وجود الموضوع عقلا. و السر فی ذلک أن للقضایا المحصورة عقدین:
1 عقد الوضع: و هو ثبوت عنوان الموضوع لذات الموضوع. فمثل قولنا «کل إنسان ضاحک» معناه أن کل ما صدق علیه عنوان الإنسان فهو ضاحک. و لیس معناه أن طبیعة الإنسان ضاحک و إلا لکانت طبیعیة و لم یکن موقع للسور کما أنه لیس معناه أن الإنسان الکلی ضاحک کما أنه لیس معناه العموم المجموعی بمعنی أن مجموع الإفراد الإنسان بما أنه مجموع ضاحک. بل المعنی أن کل ما صدق علیه عنوان الموضوع دائما أو غیر دائم، محیثا بعنوان الموضوع أو غیر محیث فالمحمول ثابت له.
(انسان عنوان دائمی برای موضوع است. اما اگر گفته شود«کل عادل کذا» عنوان عادل غیر دائم است.
تحیث یعنی گاهی انسان من حیث هو انسان ضاحک است و گاهی منظور از موضوع، موضوع همراه با حیثیت خاصی غیر از عنوان موضوع باشد. )
2 عقد الحمل: و هو ثبوت المحمول لذات الموضوع.
(اختلاف است که محمول برای ذات موضوع ثابت می شود یا عنوان موضوع؟ منطقیین و فلاسفه می گویند محمول برای ذات موضوع است و عنوان موضوع، مشیر به ذات موضوع است. پس حکم برای عنوان نیست بلکه برای ذات موضوع است. )
و لا یخفی أن الثانی و إن کان خاصا بالموجبات، لکن الأول عام فی الموجبة و السالبة فإن قولنا «لا شیء من الإنسان بحجر» معناه أنه لا شیء من الأمور المتصفة بالإنسانیة بحجر. و إذا کان عقد الوضع موجودا فی السالبة وجب وجود الموضوع فی السالبة أیضا. فلابد فی المحصورة من وجود الموضوع، سالبة کانت أم موجبة لمکان عقد الوضع.
تذكرة: فالموجبة بحسب الموضوع أخص من السالبة
مع مساواتهما الاتفاقية
[1]
لتحقق جميع المفهومات و الأعيان الثابة في المبادي العالية و لاستدعاء مطلق الحكم
[2]
الوجود الإدراكي إذ المجهول مطلقا لا حكم عليه بنفي أو إثبات و الشبهة به عليه
[3]
مندفعة باستعانة ما ذكرناه من الفرق بين الحملين إذ الشي‌ء قد يكذب عن نفسه بأحدهما و يصدق عليه بالآخر على أن الفرق
[4]
لا يجري إلا في الشخصيات و الطبيعيات لاشتمال المحصورات على عقد وضع إيجابي- هو اتصاف ذات الموضوع بالعنوان بالفعل
[5]
فإن قولنا كل ج ب ليس معناه الجيم الكلي و إلا لكانت طبيعية أو كليه
[6]
أو كله
[7]
و هو ظاهر بل معناه كل ما يوصف ب ج ذهنا أو عينا دائما أو غير دائم محيثا به أو لا فهو ب. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج1، ص: 372 و 373
[1] اتفاق در مقابل ضرورت است. یعنی گرچه ضرورت نیست مساوات داشته باشند اما گاهی اتفاقا با هم مساوی شده اند.
[2] اینجا تصریح دارند که سالبة هم حکم دارد با اینکه قبلا گفته بودند که سالبة نسبت ندارد. اشکال ما این است که مگر حکم غیر از نسبت تام خبری است که قبلا منکر شده بود؟
[3] به: یعنی به واسطه به همین مجهول مطلق. علیه: یعنی به همین قضیة که بر آن حکم نمی شود.
[4] فرق بین موجبه و سالبة در أعمیت و أخصیت موضوع
[5] فارابی می گوید بالإمکان و ابن سینا می گوید بالفعل و آخوند نظر ابن سینا را قبول دارد.
[6] کلی ج
[7] کله: یعنی کل ج که عام مجموعی باشد.
