موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل التاسع فی أن العدم لیس رابطیا/ اشکال استاد فیاضی به قاعدة فرعیت و بیان وجه صحیح برای آن/ج1/ 370

 اشکال استاد فیاضی به قاعدة فرعیت و بیان وجه صحیح برای آن

 القاعدتان « ثبوت شیء لشیء فرع ثبوت المثبت له» و «ثبوت شیء لشیء فرع ثبوت الثابت» غیر تامتین إن أرید بالثبوت الوجود الحقیقی و ذلک لأن القضیة الحملیة تنقسم باعتبار موضوعها إلی :

 (اقسام قضیة از حیث موضوع)

 ذهنیة: و هی التی یحکم فیها علی مفهوم ذهنی کقولنا « الحیوان الناطق حد للإنسان» و « "العالم متغیر و کل متغیر حادث" قیاس» و « الحیوان الناطق بالحمل الأولی موجود»

 و شخصیة: و هی التی یحکم فیها علی معنی جزئی کقولنا « زید عالم» و « اجتماع وجود زید و عدمه محال» و « زید معدوم»

 و طبیعیة: هی التی یحکم فیها علی الطبیعة الکلیة من دون ملاحظة أفرادها کقولنا « الإنسان ممکن» و « الدور محال» و «الإنسان موجود»

 و خارجیة: و هی التی یحکم فیها علی أفراد الطبیعة الموجودة فی زمان النسبة کقولنا « کل قمی شیعی فی العصر الحاضر» و «کل من فی العسکر قتل» و «کل قمی کان محدثا فی القرن الرابع» و « بعض فقهاء موجود»

 و حقیقیة: و هی التی یحکم فیها علی أفراد الطبیعة أعم من ما کان موجودا و ما کان مقدرا کقولنا «کل مثلث زوایاه مساویة لقائمتین و و «بعض المثلث موجود»

 و علی أی حال القضیة إما هلیة بسیطة أو هلیة مرکبة.

 (قاعدة فرعیت به هر دو بیان آن می گوید وجود رابط فرع وجود طرفین است. قاعدة اول می گوید وجود رابط فرع وجود موضوع است و قاعدة دوم می گوید وجود رابط فرع وجود محمول است.

 منظور از وجود حقیقی همان است که فلاسفه آن را موضوع فلسفة قرارداده اند و آن را به اقسامی تقسیم کرده اند. وجود حقیقی همان است که گفته اند وجود مساوق با شیئیت و ثبوت است. )

 و بالتأمل فی هذه الأقسام تعرف أن صدق القضیة لا یتوقف علی وجود الموضوع و المحمول إلا إذا کانت خارجیة أو هلیة بسیطة.

 و لا یخفی أن الکلام لیس فی القضیة بما هی قضیة أی علم حصولی و أمر ذهنی إذ لاریب فی أن الحکم لا یتم إلا بوجود الموضوع و المحمول فی الذهن.

 (همه اقسام قضیة حملیة موجبة ثبوت شیء لشیء هستند. زیرا در آنها محمول برای موضوع اثبات شده است. حال این محمول معنای وجود باشد یا عدم یا هر معنای دیگر.

 در قضیة ذهنیة وقتی گفته می شود «الحیوان الناطق حد للإنسان» حتی اگر کسی حیوان ناطق را تصور نکرده باشد، قضیة صادق است و جهت این قضیة ضرورت ازلی است و عقل انسان فقط کشف می کند آن را و صدق قضیة متوقف بر وجود موضوع نیست. بنابر این اگر منظور از ثبوت در قاعدة فرعیت وجود خارجی باشد، در قضایای ذهنیة جاری نیست.

 در قضیة شخصیة وقتی گفته می شود «زید معدوم» صدق قضیة متوقف نیست بر وجود زید.

 در طبیعیة گفته می شود « الإنسان ممکن» و منظور طبیعت انسان است و این لازم ندارد که انسان موجود باشد تا بتواند ممکن باشد بلکه در حال عدم هم ممکن است. همچنین در «الدور محال» طبیعت دور محال است و لازم نیست دور موجود باشد تا محال باشد.

 در قضیة خارجیه حتما باید موضوع موجود باشد تا بتوان بر آن حمل انجام داد.

 در حقیقیة واضح است که حتی اگر موضوع موجود نباشد، حکم ثابت است و اگر عنوان مثلث بر چیزی صدق کند، آن محمول را دارد.

 بنابر این تنها در قضایای خارجیة و هلیة بسیطة هلیة بسیطة در هر قضیة ای باید موضوع موجود باشد تا بتوان چیزی را برای آن اثبات کرد.

 پس اگر منظور از ثبوت درقاعدة فرعیت وجود حقیقی باشد، کلیت این قاعدة در خیلی جاها نفی می شود. اگر قاعدة فرعیت در ناحیة موضوع کلیت نداشت، در ناحیة محمول نیز قاعدة فرعیت تام نیست.

 واضح است که منظور از قاعدة فرعیت در قضیة بما هو قضیة نیست زیرا واضح است که قضیة چون در ذهن تحقق دارد، برای تحقق قضیة حکم لازم است که بین دو مفهوم موجود در ذهن رابطه برقرار است. بحث در واقع قضیة است و قاعده فرعیت نیز ناظر به واقع است. )

 نعم هاتان القاعدتان تامتان إذا أرید بالثبوت الوجود بالمعنی الأعم المساوی لنفس الأمر أعنی ما هو أعم من الوجود الحقیقی و العدم الحقیقی و الاعتبار. فإن لکل منها وجودا یناسبه.

 (اگر مراد از ثبوت، واقع و نفس الأمر باشد نه وجود خارجی، دو قاعده درست می شود. منظور از ثبوت، ثبوت به معنای اعم است که شامل وجود و عدم و اعتبار می شود. اینکه می گوییم «کف دست مو ندارد» پس اگر کف دست وجود مو نیست، باید عدمش باشد و ثبوت و هستی عدم به حسب خودش است. «إنسان من حیث هو إنسان من حیث هو است» این صادق است و صدقش به خارج نیست بلکه به این است که در عالم اعتبارات عقل که ماهیت را که از وجود و عدم خالی می کنیم، خودش خودش است.

 پس اگر در قاعدة فرعیت ثبوت به معنای نفس الأمر باشد قاعده صحیح است و دو شیء شدن موضوع و محمول برای تحلیل عقل است. قضیة درست نیست مگر اینکه طرفین قضیة به حسب موطن خودشان تحقق داشته باشند.)