درس اسفار استاد فیاضی

91/11/30

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل التاسع فی أن العدم لیس رابطیا/ دو قول در مادة قضایا/ج1/ 368
 دو قول در مادة قضایا
 فی کون المواد الثلاث کیفیة للنسبة قولان:
 الأول: ما هو المشهور و هو الحق من أن العنصر کیفیة للنسبة مطلقا و المراد من النسبة هو الرابط لا النسبة الحکمیة.
 الثانی: ما ذهب إلیه الآخوند قدس الله سره من أن العنصر کیفیة لوجود الموضوع فی الهلیات البسیطة و کیفیة للنسبة فی الهلیات المرکبة. و السر فی ذلک أن الجمهور یعتقدون بوجود الرابط فی الهلیات البسیطة دون الآخوند.
 (آخوند می گوید در هلیات بسیطه وجود رابط نیست. پس کیفیت نسبت هم نخواهیم داشت زیرا سالبة به انتقاع موضوع است. اما مشهور می گویند درهمه قضایا رابط داریم، چه موجبه و چه سالبة، چه موجبة و چه سالبة. بله در واقع رابط نیست. و ما درباره قضیة بحث می کنیم که ظرفش ذهن است نه درباره واقع . )
 فراجع:
 اسفار/ ج1/ ص 92 کنگره و ص 78 طبع ایران/الفصل التاسع من المنهج الأول من المرحلة الأولی [1]
 و اتضح فی ما ذکره الآخوند فی تفسیر المواد الثلاث فی الهلیات البسیطة و المرکبة أن الوجوب و الإمکان نسبتهما نسبة القوة و الضعف و الوثاقة و الوهن. و هذا واضح علی مبانی الحکمة المتعالیة من أصالة الوجود و تشکیکه. فإن وجود الموضوع قد یکون ضعیفا فیتصف بالإمکان. و قد یکون قویا فیتصف بالوجوب. هذا فی الهلیات البسیطة. و أما فی الهلیات المرکبة فإن نسبة المحمول إلی الموضوع قد تکون ضعیفة و هو الإمکان و قد تکون قویة و هو الوجوب.
 فتبین أن القوة و الضعف کما یکونان وصفین للوجود المحمولی کما فی الهیات البسیطة، کذلک یقعان وصفا للوجود الرابط.
 (بنابر حکمت متعالیة به وثاقت و شدت می گوییم وجوب و به ضعف می گوییم امکان.
 دو معنا برای تشکیک
 تشکیک را آخوند به دو معنا به کار برده است. در این بحث معنای اول مراد است.
 معنای اول: وجود ها مختلف اند در عین اینکه حقیقتشان واحد است. به عبارتی «وجود» افراد و اشخاص مختلف دارد اما حقیقت همه واحد است. این همان تشکیک فهلویون است. به دلیل اینکه از همه یک مفهوم را می فهمیم، پس حقیقتشان باید یکی باشد زیرا رابطه مفهوم با واقعش قراردادی نیست. عبارات خواجه در شرح اشارات گاهی موهم این بیان است. این معنای از تشکیک جای تشکیک ندارد. به عبارتی این معنا یعنی وحدت سنخی در عین کثرت افراد.
 معنای دوم: این تعبیر با اسم تشکیک در کلمات آخوند نیامده است. در این بیان حقیقت وجود واحد شخصی است در عین کثرت اشخاص. همه اشیاء مظاهر یک وجود واحد شخصی هستند. شهید مطهری در شرح مبسوط منظومه این را بسیار خوب توضیح داده اند. این بیان در کلمات آخوند هست اما به این اسم تشکیک نمی دهد. آخوند اولی را قائل است و به آن اسم تشکیک می دهد. آخوند به این دومی هم قائل است اما به این اسم تشکیک نمی دهد. اما در بین مفسرین آخوند به نوع دوم نیز تشکیک می گویند.
 در نظر آخوند ضرورت ازلی فقط برای واجب و صفات واجب است. اما در نظر ما همه حمل های اولی، حمل ذاتیات و لازم ماهیت نیز ضرورت ازلی دارد. )
 و كون نسبة الإمكان إلى الوجوب و الامتناع [2] نسبة نقص إلى تمام و نسبة ضعف إلى قوة و فتور إلى وثاقة إنما يتبين حق التبين في هذا الكتاب و على فلسفتنا- كما يقع إليه الإشارة في عدة مواضع . الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 368


[1] إطلاق الوجود الرابطي في صناعاتهم يكون على معنيين‌ أحدهما ما يقابل الوجود المحمولي و هو وجود الشي‌ء في نفسه المستعمل «1» في مباحث المواد الثلاث و هو ما يقع رابطة في الحمليات الإيجابية وراء النسبة الحكمية الاتحادية التي هي تكون في جملة العقود و قد اختلفوا في كونه غير الوجود المحمولي بالنوع أم لا ثم تحققه في الهليات البسيطة أم لا و الحق هو الأول في الأول و الثاني في الثاني- و الاتفاق النوعي في طبيعة الوجود مطلقا عندنا لا ينافي التخالف النوعي في معانيها الذاتية و مفهوماتها الانتزاعية كما سيتضح لك مزيد إيضاح على أن الحق أن الاتفاق بينهما في مجرد اللفظ
[2] اینکه نسبت امکان به وجوب، نسبت نقص به تمام است امری صحیح است. اما اینکه نسبت امکان به امتناع نیز همین است، درست به نظر نمی رسد. امکان یعنی ضعف و امتناع یعنی بطلان. معنا ندارد که ضعف از بطلان ضعیف تر باشد. آخوند برای عدم هیچ چیز قائل نیست و عدم را چیزی جز اعتبار نیست. بنابر این استاد جوادی در تعلیقه خود در جلد 5 رحیق ص 108 می فرمایند این حرف در امتناع درست نیست. امتناع از امکان ضعیف تر است. پس عبارت اینجا با مبنای آخوند درست به نظر نمی رسد. امتناع یعنی ضرورت عدم و ضرورت عدم به شدت و ضعف متصف نمی شود تا امکان از امتناع ضعیف تر شود. علاوه بر اینکه این مسأله ربطی به مبانی حکمت متعالیة ندارد و در هر فلسفه ای می تواند باشد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo