موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل السابع في أن العدم كيف يعرض لنفسه‌ / اشکال استاد فیاضی به جواب آخوند به شبهه عدم العدم/ج1/ ص 353

 عروض العدم للعدم

 مقدمة

 قولنا«عدم العدم» لفظ مشترک بین معنیین:

 1 أن یکون العدم المضاف مصدرا فیکون «عدم العدم» بمعنی معدومیة العدم. نظیر قولنا«وجود الوجود بذاته» أعنی أن موجودیة الوجود بذاته. و نظیر قولنا «إنسانیة الإنسان». فیکون المضاف مبینا لحقیقة المضاف إلیه. و هذا المعنی هو الذی فهمه الحکیم السبزواری فی تعلیقته علی المقام [1] .

 (انسانیت انسان یعنی حقیقت انسان. عدم العدم به این معنا یعنی بطلان و نیستیِ عدم. مضاف معنای مصدری دارد و مضاف إلیه معنای اسم مصدری. در انسانیت انسان نیز همین است که مضاف مصدر است اما مضاف إلیه معنای اسم مصدری دارد نه مصدری.)

 2 أن یکون العدم المضاف إسم مصدر. فیکون «عدم العدم» بمعنی انتفاء العدم و انعدامه بالمعنی الإسمی. نظیر قولنا«عدم الإنسان» و «عدم الوجود». و هذا الذی یقال عنه«عدم العدم ثبوت أو وجود». أو یقال «عدم العدم یستلزم الوجود». و هذا المعنی هو المراد من عروض العدم للعدم. حیث إن العارض یغایر المعروض فی المعنی و هو من ما لا بد منه فی العروض. إذ الشیء لا یعرض نفسه. بخلاف المعنی الأول. و فی هذا المعنی یکون العدم المضاف نوعا من المضاف إلیه و مقابلا له. فیلزم التناقض

 (معنای اسمی باید باشد تا تقابل برقرار باشد. زیرا اگر وجود به معنای اسمی است، عدمش هم باید معنا اسمی داشته باشد. بنابر این در «عدم العدم» هر دو اینها معنای اسم مصدری دارند یعنی عدم نباشد.

 به لحاظ واقع «عدم العدم» همان ثبوت است. اما به لحاظ معنا عدم العدم معنایش ثبوت است. قبلا فرق واقع و معنا را بیان کرده ایم. معنای عدم العدم یعنی عدم و پوچی نباشد. پس معنایش ثبوت نیست بلکه عدم العدم ملازم و مستلزم ثبوت و وجود است نه اینکه معنایش با ثبوت یکی باشد.

 معنای اول عروض عدم به عدم نیست. بلکه معنای اول خودش خودش است. این حمل هست اما عروض نیست که عارضی باشد و معروضی زیرا در عروض باید تغایر معنوی بین طرفین باشد. بله عروض اعتباری هست زیرا در معنای اول نیز تغایر اعتباری بین مضاف و مضاف الیه هست اما در معنای دوم، تغایر حقیقی است. )

 جواب آخوند به شبهه عدم العدم

 و أجاب الأخوند بأن الموضوع فی القضیتین مختلف حیث إن «عدم العدم بالحمل الأولی نوع من العدم» و «عدم العدم بالحمل الشایع مقابل للعدم».

 (نوع معقول ثانی منطقی است. و معقول ثانی در ذهن است. پس عدم العدم بالحمل الأولی نوعی از عدم است و منظور از حمل اولی، حمل اولی در باب عنوان معنون است نه باب حمل. تقابل برای مفاهیم نیست بلکه برای واقع و حمل شایع است. پس بین این دو قضیه تضاد و مقابله ای نیست. )

 اشکالات استاد فیاضی به جواب آخوند

 و فیه

 أولا: أن النوع ها هنا بمعناه اللغوی لا النوع المصطلح. فإن النوع فی الاصطلاح مشترک بین معنیین:

  الف: النوع الحقیقی: و هو المقول علی الکثرة المتفقه الحقیقة فی جواب ما هو. فلابد أن یکون ماهیة. و العدم لیس ماهیة. و لذا تراهم یصرحون بأن العدم معقول ثانی.

  ب:النوع الإضافی: و هو ما یقال علیه و علی غیره الجنس فی جواب ما هو. فلابد أن یکون ماهیة کذلک.

 فالنوع هنا بمعنی القسم. و قسم الشیء یحمل علیه الشیء. لأن المقسم أعم مطلقا من القسم. فیحمل علیه کلیا. فاشکال التناقض باق علی حاله.

 (علامه گفته اند نوع دو قسم است حقیقی و اضافی. اما در واقع دو معنا است نه اینکه دو قسم باشد.)