السفر الأول/ المسلک الأول/ المرحلة الأولی/ المنهج الثالث فی الوجود الذهنی/ الفصل الثالث فی اشکالات الوجود الذهنی/الإشکال الرابع /بیان استاد در معنای قاعده اینکه هر معنایی حظی از وجود دارد/ج1/ص 311

ادامه اشکالات استاد فیاضی به بیان آخوند

 «لکل معنی من المعانی حظ من الوجود»

 (استدراک استاد از کلام دیروزشان در معنای این قاعدة)

 المعنی الصحیح لهذه القاعدة أن لکل معنی من المعانی وجودا یناسبه، قد یتلبس به و قد لا یتلبس به. فله حظ من الوجود یمکن أن یناله کما یمکن أن لا یناله و لتوضیح ذلک لابد من من تمهید مقدمتین:

الأول: ما مر مرارا من أن نفس الأمر علی قسمین: حقیقی و اعتباری و أن الحقیقی منه منقسم إلی الموجود و المعدوم کما أن الاعتباری منه منقسم ألی عقلی و عقلائی

الثانی: ما مر من أن اللوجود مشترک بین معنیین.

 1 - معنی أخص و هو الوجود الحقیقی و یقابله العدم بالمعنی الأعم.

 2 معنی أعم و هو الواقع بمعناه الأعم المرادف بنفس الأمر بالمعنی الأعم. و هذا المعنی کما یشمل الموجود الحقیقی، یشمل أمرین آخرین:

 الف: العدم و المعدومات و ذلک لأن وجود کل شیء إذا لم یکن موجودا فی الخارج، کان عدمه موجودا فیه و إلا ارتفع النقیضان. کما تقول عند عدم وجود زید«عدم زید موجود» حیث إن وجوده لیس بموجود فلو لم یوجد عدمه ارتفع النقیضان. و کما تقول عند عدم علم زید«جهل زید موجود» حیث إن علمه لیس بموجود. فلو لم یوجود جهله ارتفع الملکة و عدمها عن موضوع قابل.

 ب : الإعتباریات. حیث إن الماهیة من حیث هی لیست إلا هی. فهذه القضیة محرفة عن قضیتین. اولاهما: الماهیة من حیث هی هی و هو مفاد الاستثناء. الثانیة: الماهیة من حیث هی لیست غیرها و هو مفاد المستثنی منه. و لما کانت القضیة الأولی صادقة، فلابد من وجود مطابق لها و مطابقها موجودة فی عالم الاعتبار الذی هو مرتبة من الواقع و نفس الأمر. یقابل الوجود بهذا المعنی، العدم بالمعنی الأخص. و هو العدم البدیل لکل موجود من أقسام الموجود بالمعنی الأعم.

 (ماهیت در ذهن ماهیت من حیث هی نیست بلکه این مفهوم حکایت می کند از ماهیت من حیث هی در واقع و خارج

 بحث خلأ در طبیعیات است. که آیا مکانی داریم که هیچ جسمی در آن نباشد. اما در همانجا بر فرض وجود خلأ خدا هست. عالم اعتبار و عدم نیز بیرون از وجود خدا نیست بلکه داخل در وجود خدا است.

 عدم بالمعنی الأعم شامل مقابل موجود بالعنی الأخص و شامل معدوم و مقابلش و اعتبار و مقابلش می شود. و مقابل وجود بالمعنی الأعم عدم بالعنی الأخص است که شامل عدم هر یک از موجود ومعدوم و اعتبار است.)

إذا تمهدت هاتان المقدمتان نقول

 کل معنی إما موجود بوجود یناسبه و إما معدوم. فالخالق المتعال معنی و له وجود حقیقی و هو متلبس به. و العنقاء معنی و له حظ من الوجود لم یتلبس به. و العدم معنی و له الوجود الحقیقی فی عدم العنقاء فهو متلبس به. و الزوجیة معنی و له وجود اعتباری فی زید و هند الزوجین. کما أنها معدومة فی العزّاب. و من هنا یظهر أن الدور و اجتماع النقیضین و أمثالهما أیضا مشمولة لهذه القاعدة حیث إن الاجتماع له وجود یناسبه و هو الوجود الحقیقی و هو فی اجتماع علمه تعالی و قدرته موجود وفی النقیضین لیس بموجود.

 (آخوند نیز همین مرادش است اما مثالهایش را درست نمی زند.)

 (بهره عنقاء از وجود این است که وجود حقیقی در خارج داشته باشد اما متلبس به آن وجود نشده است.)