السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الثانی/ الفصل الأول/ واجب الوجود کل الوجودات/ معنای واقع در کلام آخوند/ اشکال عدم تشکیک در معنای چهارم حق/ محط تناقض در معنا است/ ج1/ ص 90

 معنای واقع در کلام آخوند

 قول آخوند فی ص 89 «و قد يفهم عنه حال القول و العقد من حيث مطابقتهما لما هو واقع في الأعيان» ‌واقع فی الاعیان = واقع = نفس الامر، (گرچه ظاهر این کلام آخوند این است که منظور از واقع آن چیزی است که واقعیت خارجی دارد، اما این منظور او نیست بلکه منظور از واقع اعم از وجود عینی و ذهنی و اعتبار است که همان نفس الأمر بالمعنی الأعم است) بل هو اعم من الوجود العینی و الذهنی، الواجب و الممکن، و من العدم الممتنع و الممکن، و من الاعتبار الذی منه الماهیة من حیث هی سواء کانت الماهیة موجودة ام معدومة،

 فان قولنا: «الواجب تعالی موجود» حق و واقعه وجوده تعالی العینی الواجب،

 و قولنا: «الانسان موجود» حق و واقعه وجود الانسان العینی الممکن،

 و قولنا: «الکلی موجود» حق و واقعه وجود المفهوم الذهنی الممکن، (مفهوم کلی به وجود ذهنی موجود است. اما اگر از این جهت نگاه شود که ذهن نیز مرتبه ای از خارج و آنچه در ذهن موجود است نیز متشخص است، دیگر کلی نخواهیم داشت. بنابر این مفهوم کلی از جهت اینکه موجودی خارجی است کلی نیست بلکه از جهت اینکه موجود به وجود ذهنی است به کلیتش موجود است. )

 و قولنا: «اجتماع النقیضین معدوم بالضرورة» حق و واقعه العدم الممتنع،

 و قولنا: «العنقاء معدوم» حق و واقعه العدم الممکن،

 و قولنا: «الانسان من حیث هو انسان من حیث هو» حق و واقعه ماهیة الانسان الموجودة فی عالم الاعتبار و فی الخارج،

 و قولنا: «العنقاء من حیث هو عنقاء من حیث هو» حق و واقعه ماهیة العنقاء الموجودة فی عالم الاعتبار و معدومة فی الخارج.

 اشکال در عدم تشکیک در معنای چهارم حق

 ان قلت: تشکیک در معنای چهارمِ حق تصور ندارد؛ زیرا امر مطابقت واقع با قضیه دائر بین وجود و عدم است. (این اشکال را یکی از این دو بزرگوار مطرح کرده اند: یا محقق خوانساری یا مرحوم نراقی در تعلیقه بر شفا)

 قلت: مراد از تشکیک اگر خاصی باشد، اشکال وارد است؛ چون همه ی قضایای حقه در مطابقت واقع با آن مشترک اند و در این ما به الاشتراک تفاضل و تشکیک نیست، ولی مراد از تفاضل و تشکیک، تشکیک عامی است.

 (اسفار/ج1/ ص 36 و 37

 قضیة «زید در روز x و ساعت x و سال x بیدار بوده است» اگر زید در آن زمان خاص بیدار بوده باشد، ازلا و ابدا صادق است. همچنین قضیة دو ضرب در دو می شود چهار نیز ازلا و ابدا صادق است. اما تحقق اولی ازلی و ابدی نیست بلکه فقط در همان زمان خاص است و تحقق دومی ازلی و ابدی است. پس مدت مطابقت این دو با هم فرق می کند. )

 محطّ تقابل تناقض کجاست؟

 تقابل تناقض میان معنای وجود و عدم است، و نه میان مفاهیم چه مفرد چه مرکب. البته میان معانی به لحاظ تحقق در مصداق.

 (بنابر این تقابل نه در لفظ است نه در مفهوم. بنابر این تناقض نه در مفاهیم است و نه در قضایا.

 اینکه تقابل بین معنای وجود و عدم است به این معنا است که نمی شود معنای وجود و عدم یک مصداق داشته باشند. پس دو معنا به لحاظ در تحقق در مصداق واحد گاهی تناقض دارند و گاهی ندارند. )