السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الثانی/ الفصل الأول/ بیان حیثیت تقییدیة و تعلیلیة، انضمامی و تحلیلی/ ج1/ ص 86

 بیان حیثیات تقییدیة و تعلیلیة، انضمامی و تحلیلی

 الواجب: هو الموجود الذی ینتزع من نفس ذاته الوجود من دون حاجة إی حیثة من الحیثیات.

 الممکن هو الموجود الذی لا ینتزع من ذاته الوجود بل یحتاج ذلک الانتزاع إلی حیثیة من الحیثیات.

 انواع حیثیت:

 1: انضمامی: امری عینی است و ما بإزاء خارجی دارد. خود بر دو قسم است:

  الف: خارجی: وجودش یر از وجود منضم إلیه ذو الحیثیة است.

  ب: تحلیلی: وجودش عین وجود منضم إلیه است گرچه در معنا غیر از آن است.

 2: انتزاعی: امری است که عینی نیست و ما بإزاء خارجی ندارد.

 (انضمامی خارجی: وجود زید اگر بشرط لا در نظر گرفته شود، از آن وجود انتزاع نمی شود زیرا به این معنا است که از آن وجود انتزاع شود و ماسوایش حتی خدا نباشد. این ممکن نیست زیرا در انضمام خارجی علت باید باشد تا شیء به واسطه علتش موجود شود. پس گرچه وجود زید غیر از وجود خدا است در نظر ما و مشاء اما برای انتزاع مفهوم وجود، خدا باید منضم به آن باشد تا مفهوم وجود انتزاع شو.

 انضمامی تحلیلی: انسانیت زید. انسان اگر بخواهد موجود شود،حتی خدا نیز نمی تواند بدون وجود دادن به انسان نمی تواند آن را موجود کند. انسانیت من حیث هی موجود نیست بلکه معدوم است. در شخص زید وجود و ماهیت به هم منضم شده اند اما این انضمام خارجی نیست بلکه تحلیلی است.

 انتزاعی: مثل آنچه قائل به اصالت ماهیت می گوید. خدا ماهیت را جعل می کند نه وجود را اما از این ماهیت می توان مفهوم وجود را انتزاع کرد و مفهوم وجود هیچ مابازائی ندارد. )

 تقسیم دیگری برای حیثیت: إما تقییدی و إما تعلیلی.

 (زید موجود است اما حیثیت تعلیلی دارد که وجود خدا است. زید چون علت دارد، حیثیت تعلیلی دارد. اما انسانیت زید موجود است به قید موجود بودن و حیثیت تقییدیة دارد.

 این حیثیات برای مقام ثبوت است نه اثبات)

 تنبیه: حیثیت اطلاقی در واقع عدم الحیثیة است. نحو: الماهیة من حیث هی لیست الا هی.

 تبصرة : نیاز ممکن به حیثیتی از حیثیات، از قبیل منفصله ی مانعة الخلو است.

 (ممکن بدون حیثیت موجود نمی شود. هر ممکنی حتما حیثیت تعلیلی دارد. اما گاهی حیثیت تقییدی نیز دارد و گاهی ندارد. مثلا وجود زید حیثیت تقییدی ندارد اما ماهیت زید محتاج حیثیت تقییدیة می باشد.)

 فائدةٌ : طبق تعریف جدید از واجب و ممکن، امکان صفت وجود هم هست، همان طور که صفت ماهیت بوده است.

 (بحث استطرادی: الواجب لیس بممتنع و لا ممکن، و کل معدوم اما ممتنع او ممکن؛ لانه اما ان یجب له العدم او لا (شکل دوم): إذن الواجب لیس بمعدوم این همان برهان وجودی مرحوم اصفهانی است. بنابر این برهان اگر مفهوم واجب الوجود را داشته باشیم، لازم است واجب الوجوب موجود باشد.)

 و اعتبار أمر آخر غير ذاته من الحيثيات الانضمامية أو الانتزاعية التعليلية أو التقيدية و في الممكن بواسطة حيثية أخرى انضمامية اتحادية- إذا أريد به الماهية أو ارتباطية تعلقية إذا أريد به نحو من الوجود. أسفار/ ج1 / ص 86