درس اسفار استاد فیاضی
83/07/12
بسم الله الرحمن الرحیم
السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الأول/ الفصل السابع/ اشکالات و تفصیات/ ادامه اشکال چهارم به اصالت وجود/ اشکال پنجم و ششم و هفتم بر اصالت وجود/ جواب آخوند به این شبهات/ج1/ ص 62و 63
ادامه جواب شبهه چهارم
(در اشکال چهارم دیروز گفتیم جواب اول آخوند در متن، جدل است. اما کلام دیروز ما درست نیست. شیخ اشراق نسب را خارجی می داند پس کلام دیروز آخوند جدل نیست. پس در عبارت دیروز دو احتمال است: اول اینکه آخوند نظرش این بوده که همه نسب اعتباری و ذهنی اند و بعدا از این نظرش عدول کرده است. و دوم اینکه آخوند جواب اول را مطابق نظر قوم و مشهور داده و آن نظر آخوند نیست)
شبهه ی پنجم براصالت وجود = دلیل پنجم بر اصالت ماهیت
حکمة الإشراق/ مجموعه مصنفات/ ج2/ ص 44 و ص 66
- لو کان الوجود أمرا عینیا لم یکن مستقلا بنفسه موجودا لنفسه؛ إذ لو کان مستقلا بنفسه موجودا لنفسه، کانت نسبته الی موضوعه و غیره سواءا، فلم یوصف به موضوعه.
(منظور از موضوع، موضوع منطقی است یعنی موضوع قضیة.
قسمت دوم عبارت در ص 44 حکمة الإشراق آمده است.
مقدمة اول این اشکال در اسفار نیامده است. اما در کتب شیخ اشراق ذکر شده است که ما نیز به تبع خود شیخ اشراق این مقدمة را ذکر کردیم.)
- و اذا لم یکن مستقلا بنفسه، لم یکن جوهرا.
- و اذا لم یکن جوهرا، کان عرضا قائما بالجوهر الذی هو موضوعه.
- و اذا کان عرضا قائما بالجوهر الذی هو موضوعه، کان کیفا؛ لصدق حد الکیف علیه و هو انه عرض لا یحتاج تصوره الی النسبة و لا القسمة.
- و اذا کان کیفا کان متقدما علیه بالوجود؛ لان موضوع العرض من علل الوجود و العلة متقدمة وجودا علی معلولها.
- و اذا کان موضوعه متقدما علیه بالوجود، کان الموجود متقدما علی الوجود.
- و اذا کان الموجود متقدما علی وجود، کان الوجود متقدما علی الوجود.
- لکن التالی محال؛ لانه تقدم للشیئ علی نفسه.
(شبهه ششم و هفتم چون شبیه شبهه پنجم است و مقدماتشان شبیه هم است، هر سه را به هم ذکر می کنیم و بعد جواب می دهیم.)
شبهه ی ششم بر اصالت وجود = دلیل ششم بر اصالت ماهیت
- لو کان الوجود أمرا عینیا لم یکن مستقلا بنفسه موجودا لنفسه؛ إذ لو کان مستقلا بنفسه موجودا لنفسه، کانت نسبته الی موضوعه و غیره سواءا، فلم یوصف به موضوعه.
- و اذا لم یکن مستقلا بنفسه، لم یکن جوهرا.
- و اذا لم یکن جوهرا، کان عرضا قائما بالجوهر الذی هو موضوعه.
- و اذا کان عرضا قائما بالجوهر الذی هو موضوعه، کان کیفا؛ لصدق حد الکیف علیه و هو انه عرض لا یحتاج تصوره الی النسبة و لا القسمة.
- و إذا کان کیفا، کان الکیف اعم منه من وجه لأن من الکیف ما لیس بموجود و من الوجود ما لیس بکیف مانند خدا که وجود است اما کیف نیست و بعض الوجود کیف ، و کذا بین العرض و الوجود، لان من العرض ما لیس بموجود و من الوجود مالیس بعرض و بعض الوجود عرض.
- و إذا کان الکیف و العرض اعم منه من وجه، لم یکن الوجود اعم الاشیاء مطلقا.
- لکن التالی باطل.
شبهه ی هفتم بر اصالت وجود = دلیل هفتم بر اصالت ماهیت
- لو کان الوجود أمرا عینیا لم یکن مستقلا بنفسه موجودا لنفسه؛ إذ لو کان مستقلا بنفسه موجودا لنفسه، کانت نسبته الی موضوعه و غیره سواءا، فلم یوصف به موضوعه.
- و اذا لم یکن مستقلا بنفسه، لم یکن جوهرا.
- و اذا لم یکن جوهرا، کان عرضا قائما بالجوهر الذی هو موضوعه.
- و اذا کان عرضا قائما بالجوهر الذی هو موضوعه، کان وجوده متوقفا علی موضوعه.
- و اذا کان وجوده متوقفا علی موضوعه، لزم الدور؛ لأن وجود الموضوع متوقف علی الوجود بمقتضی اصالة الوجود، بینما صار االوجود متوقفا علی الموضوع.
- لکن التالی باطل. (لانه دور.)
(در اصطلاح شیخ اشراق هیئت یعنی عرض
شبهه پنجم به تقدم شیء بر نفس منجر می شد و شبهه هفتم به دور. تقدم شیء علی نفسه یعنی تقدم الشیء علی ما یتقدم علیه و یستلزم تقدم الشیء علی نفسه. تقدم شیء علی نفسه مفسده دور را نیز دارد. به عبارتی تفاوت شبهه پنجم و هفتم در این است که شبهه پنجم به تقدم الشیء علی نفسه منجر می شد که لازمه اش دور است و باطل است و شبهه هفتم مستقیما به دور منجر می شد. در تکثیر براهین تفاوت یک مقدمة نیز کافی است بنابر این شبهه پنجم غیر از شبهه هفتم است گرچه هر دو به دور منجر می شدند.)
الجواب من وجهین:
الاول:
1 العرض ماهیة
2 و الماهیة امر کلی
3 و الوجود لیس امرا کلیا؛ نعم، مفهوم الوجود کلی و لیس الکلام فیه. انما الکلام فی حقیقة الوجود.
(ماهیت ذهنی یا مفهوم ماهیت امری کلی است. اما ماهیت خارجی جزئی و شخصی است به واسطه وجود)
الثانی: - اشکال استاد فیاضی الوجود عین الماهیة فی الخارج؛ فهو فی الجوهر جوهر، بل الماهیة انما توصف بالجوهریة باعتبار وجودها لا بذاتها.
(جوهر و عرض وصف ماهیت است اما به اعتبار وجودش. به همین دلیل گفته می شود: الجوهر ماهیة إذا وجدت فی الخارج وجدت لا فی موضوع. پس در حقیقت جوهر و عرض بودن صفت وجود است نه ماهیت. به همین دلیل وقتی وجود را به فی نفسه و فی غیره تقسیم می کنند، وجود فی نفسه را به لنفسه و لغیره تقسیم می کنند که منظور از لغیره عرض است.
در نظر ما استاد فیاضی خدا ماهیت دارد و جوهر است.)
و منها أيضا قوله إن الوجود إذا كان حاصلا في الأعيان و ليس بجوهر فتعين أن يكون هيئة في الشي‌ء
و إذا كان كذا فهو قائم بالجوهر فيكون كيفية عند المشائين لأنه هيئة قارة لا يحتاج في تصورها إلى اعتبار تجز و إضافة إلى أمر خارج- كما ذكروا في حد الكيفية و قد حكموا مطلقا أن المحل يتقدم على العرض من الكيفيات و غيرها فيتقدم الموجود على الوجود و ذلك ممتنع لاستلزامه تقدم الوجود على الوجود.
ثم لا يكون الوجود أعم الأشياء مطلقا بل الكيفية و العرضية أعم منه من الوجه.
و أيضا إذا كان عرضا فهو قائم بالمحل و معنى أنه قائم بالمحل أنه موجود بالمحل مفتقر فيفتقر في تحققه إليه و لا شك أن المحل موجود بالوجود فدار القيام و هو محال و الجواب أنهم حيث أخذوا في عنوانات حقائق الأجناس من المقولات- كونها ماهيات كلية حق وجودها العيني كذا و كذا مثلا قالوا الجوهر ماهية- حق وجودها في الأعيان أن لا يكون في موضوع و كذا الكم مثلا ماهية إذا وجدت في الخارج كانت بذاتها قابلة للمساواة و اللامساواة و على هذا القياس الكيف و سائر المقولات فسقط كون الوجود في ذاته جوهرا أو كيفا أو غيرهما لعدم كونه كليا بل الوجودات كما سبق هويات عينية متشخصة بنفسها غير مندرجة تحت مفهوم كلي ذاتي كالجنس أو النوع أو الحد و ليس عرضا بمعنى كونه قائما بالماهية الموجودة به و إن كان عرضيا متحدا بها نحوا من الاتحاد الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج1، ص: 62 و 63
