درس اسفار استاد فیاضی
82/09/30
بسم الله الرحمن الرحیم
السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الأول/ الفصل الثانی فی أن مفهوم الوجود مشترک محمول علی ما تحته حمل التشکیک لا حمل التواطؤ/ اقوال در اشتراک لفظی یا معنوی وجود/ معانی ماهیت/ اقوال در اشتراک معنوی وجود/ج1/ ص 35
ادامه بحث اشتراک معنوی وجود
تبصره
مشترک لفظی یک معنای دیگر هم دارد و آن معنایی است که در منطق در مغالطه ی به اشتراک اسم به کار رفته است
[1]
و این معنا هم صفت لفظ است؛ ولی مشترک لفظی در این معنا به معنی لفظی است که چند معنا دارد خواه برای این معانی وضع شده باشد یا نه. در این معنا، فقط استعمال ملاک است.
منابع بحث اشتراک معنوی وجود
منطق شفا/ مقولات/ مقالة دوم/ فصل اول/ ص 59 و 60
تحصیل/ص 281-285
شوارق/ص 25-29
کشف المراد/ 24 /طبع جامعه مدرسین
قواعد المرام/ص 38-40
الاسرار الخفیة/ص 414-419
نهایة المرام/ج 1/ص 30-35
مواقف/ص 46-47
شرح مواقف ج 2/ص 112-127
حاشیة شرح حکمةالإشراق/ ص 182
مباحث مشرقیة/ ج1/ ص 106
شرح مقاصد/ ج1/ ص 308
اقوال در مسئله ی اشتراک معنوی وجود
قول اول
- قول حکماء: مفهوم وجود، مشترک معنوی است.
قول دوم
- قول اشاعره و ابوالحسن بصری (از معتزله) و فخر رازی در المحصل - ولی در المباحث المشرقیة شدیدا از قول به اشتراک معنوی وجود دفاع می کند.: مفهوم وجود به تعداد ماهیاتی که بر آن ها حمل می شود، متعدد است.(یعنی محمول به معنای موضوع است)
دلیل:
الف- اگر مفهوم وجود غیر مفهوم ماهیت باشد، پس ماهیت قبل از حمل وجود، وجود ندارد.
ب- و اگر ماهیت قبل از حمل وجود، وجود ندارد؛ پس معدوم است.
ج- و اگر معدوم باشد، ثبوت وجود برای آن مستلزم اتصاف معدوم به وجود است.
و التالی باطل؛ لانه اجتماع النقیضین.
قول سوم
- قول کشی، مولی رجبعلی تبریزی، - رساله ای دارد به نام «اشتراک معنوی و لفظی وجود»، که به هر دو قائل است. وی استاد قاضی سعید قمی است. قاضی سعید قمی، مرحوم صدوق: مفهوم وجود در ممکنات مشترک معنوی است، ولی واجب و ممکن مشترک لفظی است. یعنی مفهوم وجود در جایی که بر الله تعالی حمل می شود، همین مفهومی نیست که ما می فهمیم؛ بلکه به معنای سلبی است یعنی لیس بمعدوم.
دلیل: لیس کمثله شیء.
(بنابر این قول، نه فقط صدق وجود بر خدا، بلکه تمامی صفات خدا چنین است. خدا عالم است به معنای ثبوت صفت علم نیست بلکه به معنای نفی جهل از خدا است.
یکی از اشکالات این قول این است که اگر صفات خدا مشترک لفظی اند، به طور مثال عدم نقیض وجود است. بنابر این اگر وجود خدا فهمیده نشود، نقیض آن هم فهمیده نمی شود. پس نه وجود خدا فهمیده می شود نه عدم خدا)
معانی ماهیت
- ماهیت بالمعنی الاخص: ما یقال فی جواب ما هو.
- ماهیت بالمعنی الاعم: ما به الشیئ هو هو (حقیقت شیئ) که شامل ماهیت بالمعنی الاخص، وجود و انواعش و صفات وجود را و عدم و انواعش و صفات عدم را می شود.
(در بحث اشتراک لفظی این معنا مورد نظر است)
- معنای متوسط: هر چه غیر وجود باشد که اعم از معنای اول و اخص از معنای دوم است. - در اسفار 1/101، آخوند همین معنا را گفته است و مراد در این بحث - اشتراک معنوی - معنای دوم، مراد در بحث اصالت وجود معنای سوم است.
(این معنا أعم از معنای اول است زیرا شامل واجب، علت، واحد و غیره هم می شود. اخص از ثانی است چون شامل وجود نیست. در اصالت وجود معنای متوسط مورد نظر است)
اقوال در اشتراک معنوی وجود
این مسئله که مفهوم وجود، مشترک معنوی است، فی انه بدیهی او نظری قولان:
معانی دلیل
الف: لغوی: هرچه ما را به چیز دیگر هدایت کند که اعم از دلیل اصطلاحی است. (طبق این معنا به هدایت کننده کاروان نیز دلیل می گویند. با اینکه از مقوله لفظ نیست)
ب: اصطلاحی: الحجة فی المنطق (مجموعه قضایایی که به نحوی تنظیم شده اند که ما را به نتیجه می رسانند و اعم از برهان و شعر و مغالطة است.)
[1] - جوهر النضید,چاپ بیدار402.
[2] - ادله به معنای دلیل لغوی است.
[3] - منابع: شوارق، حاشیه ی شرح حکمة الاشراق 182، المباحث المشرقیة 1/106، شرح مقاصد 1/308، مقولات شفاء 60، نهایة المرام 1/15.
