درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/الصحيح و الأعم /نظر مرحوم نائینی ره

بحث در صحیح و اعم بود که مرحوم آخوند خراسانی (ره) فرمود بحث صحیح و اعم در صورت وجود حقیقت شرعیه جای شک و تردید نیست و امکان ذاتی و وقوعی پیدا می کند و بنابر وجود حقیقت شرعیه می توانیم مطرح کنیم که آیا این الفاظ عباداتی که برای این عبادت وضع شده است آیا اسم برای عبادت صحیح است و یا عبادت اعم از صحیح و فاسد ، بعد مرحوم آخوند خراسانی(ره) فرمود اگر حقیقت شرعیه را نپذیرید کار مشکل می شود و نمی توانید بر اساس عدم حقیقت شرعیه بحث صحیح و اعم را به آن شکل باید و شاید طرح بحث کنید بعضی ها هم بنابر عدم وجود حقیقت شرعیه فروضی را مطرح کردند که با آن فروض علی رقم عدم اثبات حقیقت شرعیه بتوانند بحث صحیح و اعم را مطرح کنند که هر کدام از این فروض را به نوعی مرحوم آخوند رد کردند . نکته ای دیگری که مرحوم آخوند خراسانی ره داشتند این بود که این بحث صحیح و اعم نیاز به قدر جامع دارد و شما بنابر قول صحیحی قدرجامع می توانید پیدا کنید و آن قدر جامع مفهوم منتضع از این عبادت است از افراد عبادت است که افراد صلاه حاضر و مسافر و شقوق و انواع صلاتی که در خارج از ذهن تحقق پیدا می کند و اما بنابر قول اعمی قدر جامع نمی توانید پیدا کنید این محصل ایده مرحوم آخوند خراسانی ره بود .

خلاصه نظر مرحوم امام خمینی : نظر مرحوم امام خمینی ره را عرض کردیم که فرمودند اصلا این وضع لفظ برای این عبادات و این استعمال الفاظ عبادات برای این عبادات اینها لابشرط مقسمی است و بحث صحیح و اعم و این مباحث خارج از موضوع له است .

نظر مرحوم نائینی(ره) : در جلد اول اجود التقریرات به قلم مرحوم آیت الله خوئی(ره) صفحه 34 می فرمایند: الأمر الخامس في ان ألفاظ العبادات (هل هي) أسام للصحيح (أو الأعم) و لنقدم لتحقيق الحال فيها مقدمات[1]

در مقدمه اول مبنایی را مطرح می کنند که مخالف نظر مرحوم آخوند خراسانی ره است و آن این است که نزاع صحیح و اعمی همانطور که بر اساس قول به ثبوت حقیقت شرعیه جریان دارد بنابر قول به عدم ثبوت حقیقت شرعیه هم جریان دارد ، در حالیکه مرحوم آخوند خراسانی ره می فرمود بنابر ثبوت حقیقت شرعیه حتما جریان دارد ولی در عدم ثبوت حقیقت شرعیه فیه اشکال و جواب ها را ایشان قبول نمی کنند (الأولى) ان النزاع المذكور كما انه يجري على القول بثبوت الحقيقة الشرعية كذلك يجري على القول بعدمها (اما) على الأول فواضح (و اما) على الثاني (فانه) يقع الكلام في ان المعاني الشرعية التي استعمل فيها الألفاظ مجازاً و لوحظ العلاقة بينها و بين المعاني اللغوية (هل هي) المعاني الصحيحة (أو) الأعم منها و بعبارة أخرى لا إشكال في ثبوت الحقيقة في لسان المتشرعة في زماننا هذا تبعاً للاستعمالات الشرعية بنحو الحقيقة أو المجاز فيقع الكلام في ان المعاني التي يستعمل الألفاظ فيها في عرفنا (هل هي) الصحيحة (أو) الأعم (الثانية) ان الصحة (و ان) فسرت بموافقة الشريعة تارة و بإسقاط الإعادة و القضاء أخرى (إلّا انهما) من باب التفسير باللوازم و إلّا فمعنى الصحة واحد و هي التمامية التي يعبر عنها بالفارسية بدرستى (الثالثة) ان التمامية المبحوثة عنها (تارة) تلاحظ بالإضافة إلى الاجزاء وحدها (و أخرى) بإضافة الشرائط المأخوذة في المأمور به إلى اجزاء العبادة (و ثالثة) بإضافة عدم المزاحم الموجب لانتفاء الأمر فيكون الصحيح هو المركب الجامع للاجزاء و الشرائط مع عدم كونه مزاحماً بواجب آخر (و رابعة) بإضافة عدم النهي إلى ما ذكر (و خامسة) من جهة إضافة قصد التقرب بالعبادة إلى جميع ما تقدم اعتباره في التسمية (و التحقيق) ان يقال انه لا وجه لاختصاص النزاع بالاجزاء قطعاً بل يجري النزاع في دخول الشرائط في المسمى و عدمه أيضاً (و اما) عدم المزاحم الموجب لعدم الأمر (أو عدم) النهي (فكلاهما) خارجان عن محل النزاع (بداهة) انهما فرع المسمى حتى ينهى عنه أو يوجد له مزاحم فينتفي امره [2] نزاع بر سر اینکه آیا الفاظ عبادت اسم برای عبادات صحیح است و یا اعم از صحیح و فاسد ، همانطور که جریان دارد بنابر قول به ثبوت حقیقت شرعیه بنابر عدم ثبوت حقیقت شرعیه هم این اختلاف صحیح و اعمی جریان دارد ، بنابر اینکه ثبوت حقیقت شرعیه باشد این نزاع صحیحی و اعمی واضح است اما بنابر اینکه حقیقت شرعیه را ثابت ندانیم بحث صحیح و اعم واقع می شود علاقه ای بین معنای شرعی و معنای لغوی است ، بنابراین اگر شما حقیقت شرعیه را ندانید در واقع دارید میگید معانی صحیح که این عبادت صحیح صلاه است و یا اعم از آن که صلاه صحیح و فاسد باشد این ممکن است که معنا و مراد لفظ صلاه باشد (توضیحات استاد را در فایل صوتی حتما گوش کنید ) ، ترسیم و تنزیل بحث صحیح و اعم هم بنابر ثبوت حقیقت شرعیه و هم بنابر عدم ثبوت حقیقت شرعیه محقق شد .

نکته دوم مرحوم نائینی ره : معنای صحت و فساد چیست ؟ صحت و صحیح یعنی تام و عبادت صحیح یعنی عبادت تام و تمام ، و اسقاط اعاده و قضا از لوازمش است .

نکته سوم مرحوم نائینی ره : در اینجا در این تمامیت دو قول است یک قول می گوید تمام الاجزاء و یک قول می گوید تمامیت یعنی تمام الاجزاء مع تمام الاشرایط البته ایشان بعدا رد می کنند و بعضی گفتند علاوه بر اینکه اجزاء تام باشد و شرایط هم باشد باید مزاحمی هم در کار نباشد .

نکته چهارم مرحوم نائینی ره : معنای تام و تمام این است که بعلاوه سخنان قبل نهی هم نشده باشد .

نکته پنجم مرحوم نائینی ره : و در پنجمین نکته هم اجزاء تام باشد و شرایط را هم داشته باشد مزاحم هم نباشد و نهی هم نشده باشد و باید قصد تقرب هم به عبادت داشته باشی .

والتحقیق : مرحوم نائینی ره می فرمایند نظر من این است که ما اختصاص ندهیم نزاع را به اجزاء فقط ، بگوییم بحث این است که تمام یعنی اجزاء باید باشد قطعا و اختلاف این است آیا شرایط باشد یا نباشد ، بنابراین عدم مزاحم و عدم نهی خارج است .

بقیه مطالب برای جلسه بعد.