درس خارج اصول احمد فرخ‌فال
99/09/09
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الفاظ/الصحيح و الأعم /معنای صحت
خلاصه جلسه گذشته :یکی از مباحثی که در اصول به او پرداخته شده است این که الفاظ استعمال شده در شریعت آیا این الفاظ اسامی برای خصوص اعمال صحیح است و یا اعم از صحیح و فاسد است ؟ آیا الفاظ عبادات اسامی برای عبادات صحیح است و یا اعم از صحیح و فاسد است .
توضیح مرحوم آخوند خراسانی(ره) : مرحوم آخوند خراسانی(ره) می فرمایند این اختلاف در جایی است که شما حقیقت شرعیه را پذیرفته باشید یعنی قبول کرده باشید که صلاه وضع شده در شریعت برای اعمال اینجوری و و بعد بیایید بگویید این صلاه اسم برای این اعمال صحیح است یا اگر این اعمال به صورت صحیح انجام نشد این صلاه اسم برای آن نیست آیا صلاه یعنی اعمال صحیحه و یا صلاه به این اعمال اگر کمی و نقصی و مشکلی هم داشته باشد اطلاق می شود ، الفاظ عبادات آیا اسم برای عبادات صحیح است و یا اسم برای عبادات اعم از صحیح و فاسد است ، مرحوم آخوند خراسانی(ره) این در جایی است که شما حقیقت شرعیه را قبول داشته باشید یعنی بگویید این الفاظ از طرف شریعت وضع برای این معانی شده است چه وضع تعیینی و چه تعینی بگویید وضع دارد در شریعت ، و در اینجا جای اختلاف است .
اگر کسی حقیقت شرعیه را قبول نکند یعنی بگویید قبول ندارم که الفاظ عبادات وضع برای این عبادات شده است در شریعت ، اینجا دچار چالش می شوند .بعضی برای خروج از این چالش راه هایی را بیان کردند که یک مورد را در جلسه گذشته عرض کردیم .خلاصه اولین توجیه جلسه گذشته : این که ما حقیقت شرعیه را قبول نداریم اما بحث می کنیم در اینکه الفاظ عبادات اسم است برای اعمال صحیحه و یا اعم از صحیح و اعم ، منظور این است که این الفاظ عبادات درسته در شریعت وضع نشده برای این عبادات یعنی درسته معتقد به حقیقت شرعیه نیستیم ، اما همین که مجازا استعمال شده این ترسیم معنای صحیحی و اعمی به این معنا است که پیامبر وقتی فرمود صلو کما رعیتومنی اصلی و قرینه آورد و صلاه را برای این اعمال مجازا استعمال کرد آیا ما قائل به صحیحی بشویم و بگوییم این صلاه مجزا به این اعمال تام و صحیح اطلاق می شود و این اسم است برای اعمال تام مجازا و یا بگوییم نه این که پیامبر فرمود صلو کما رعیتمونی اصلی یعنی صلاه را مجازا در این اعمال استعمال کرده منظور پیامبر این است که صلاه به نظر ما مجازا یعنی این اعمال فی الجمله نه بالجمله ، فی الجمله یعنی چه تمام و چه اکثر را بیاورید صلاه منظورمان این است ، این توجیه اول است .
نتیجه بحث بالا : توجیه اول برای کسانی که حقیقت شرعیه را قبول ندارند این است که استعمال لفظ صلاه مجازا در این اعمال خاص اگه صحیحی باشی یعنی استعمال لفظ صلاه مجازا در این اعمال به تمامه و کماله ، و اگر اعمی باشی یعنی استعمال لفظ صلاه به تمامه این اجزا و اعمال اولا و مجازا و ثانیا فی الجمله .
رد توجیه اول توسط مرحوم آخوند خراسانی(ره) : قبول نمی کند مرحوم آخوند خراسانی(ره) این توجیه را و گفت شما که حقیقت شرعیه را قبول ندارید بحث نزاع بین صحیحی و اعمی را نمی توانید داشته باشید و توجیه شما را قبول نداریم که بگویید لفظ صلاه مجازا در تمام الاجزا استعمال شده و به طبع استعمالش در تمام الاجزا مجازا به بعض الاجزا هم فی الجمله دلالت و استعمال می شود ، این توجیه را قبول ندارم .
بیان بحث مرحوم باقلانی و جواب آن : مرحوم آخوند خراسانی (ره) بحث توجیه مرحوم باقلانی را مطرح می کند و می گوید این تصویر نزاع صحیح و اعمی را بنابر قول به عدم حقیقت شرعیه با اون توجیه را قبول نکردم و "وقد انقدح بما ذكرنا تصوير النزاع ـ على ما نسب إلى الباقلاني" [1] آنچه را که نسبت به باقلانی دادند که گفته نزاع را میتوانیم حل کنیم معلوم شد این هم درست نیست . مرحوم باقلانی گفته که مقتضای قرینه ای که شما در مجاز می آورید این مقتضا این است که این لفظ دلالت می کند بر همه اجزا و شرایط و این بنابر حرف صحیحی گفته شده است و بنابر حرف اعمی این است که این لفظ صلاتی که مجازا در این اعمال و این شرایط استعمال کردی این دلالت فی الجمله می کنید یعنی لفظ صلاه بنا بر قول صحیحی یعنی لفظ صلاه مجازا در تمام الاجزا استعمال می شود و بنابر اعمی لفظ صلاه مجازا در اجزا است فی الجمله ، این حرف مرحوم باقلانی هم مثل توجیه قبلی است و همان است .
توضیح و تعریف صحیح : مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرمایند قبل از اینکه نزاع صحیح و اعمی را بگوییم ، وجوهی را که گفتند اگر حقیقت شرعیه نباشه می شود درست کرد بیان کردیم ، بحث دیگری که باید بیان کنیم این است که در صحیح و اعم این صحت به چه معنا است ؟ مرحوم آخوند خراسانی(ره) می فرمایند که فقها تفسیر کردند صحت را به اسقاط القضا ، یعنی دیگر قضا از شما ساقط می شود ، متکلمین گفتند صحت عبادات به معنای اسقاط قضا نیست بلکه صحت عبادات به معنای موافقت شرعیت است ، بعضی دیگر گفتند صحت به معنای موافقت امر است یعنی ببینید امر چیست آن وقت اگر موافقت با امر کردید این نتیجه اش صحت عمل است .
تعریف صحت از نظر مرحوم آخوند خراسانی (ره) : نه من معنای فقها را معنا می کنم و نه به معنای متکلمین و نه معنای بعضی فقها بلکه صحت به نظر من آخوند یعنی تمامیت . اگر من عملی را تام انجام دادم یعنی صحیح است . بنابراین مرحوم آخوند خراسانی(ره) می فرماید این صحت به معنای تمامیت است و این تمامیت به حسب حالات و اشخاص قابل فرق است
متن کتاب : ومنها : أن الظاهر أن الصحة عند الكلّ بمعنى واحد ، وهو التمامية ، وتفسيرها بإسقاط القضاء ـ كما عن الفقهاء ـ أو بموافقة الشريعة ـ كما عن المتكلمين ـ أو غير ذلك ، إنّما هو بالمهم من لوازمها ؛ لوضوح اختلافه بحسب اختلاف الأنظار ، وهذا لا يوجب تعدَّد المعنى ، كما لا يوجبه اختلافها بحسب الحالات من السفر ، والحضر ، والاختيار ، والاضطرار إلى غير ذلك ، كما لا يخفى ومنه ينقدح أن الصحة والفساد أمراًن إضافيان ، فيختلف شيء واحد صحة وفسادا بحسب الحالات ، فيكون تاماً بحسب حالة ، وفاسداً بحسب أُخرى ، فتدبرّ جيداً [2]
مرحوم آخوند خراسانی (ره) بیانات دیگری هم دارند که در جلسه بعد بیان خواهیم کرد ان شاءالله می گویند ما نیاز به قدر جامع داریم و قدر جامع چیست و بنابر قول صحیحی تصویر قدر جامع ممکن است و بنابر قدر اعمی تصویر قدر جامع ممکن نیست ادامه را در جلسه بعد عرض خواهیم کرد.
