< فهرست دروس

درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

99/09/02

بسم الله الرحمن الرحیم

 

موضوع: الفاظ/علم الأصول /تفاوت علائم حقیقت

 

بسم الله الرحمن الرحیمخلاصه جلسه گذشته :نظر مرحوم آخوند خراسانی(ره) و نظر مرحوم امام خمینی (ره) و نظر مرحوم نائینی (ره) و نظر مرحوم خوئی (ره) را در جلسات قبل در ارتباط با تبادر و صحت حمل عرض کردیم .

نظر آیت الله مظاهری در مورد علامات حقیقت : آیت الله مظاهری بحث علائم حقیقت را به نوع دیگری طرح کرده اند و می فرمایند "الامر الرابع فی علائم تمییز الحقیقه عن المجاز" در کتاب عوائد الاصول صغیره که تقریرات بحث اصول آیت الله مظاهری است در جلد اول صفحه 32 ایشان می فرمایند " المشهور بینهم عن للحقیقه علائم" مشهور بین اصولیین این است که برای معنای حقیقی علائمی است "الاول التبادر و الثانی صحت الحمل التی یقال لها عدم صحت سلب الثالث الطراد" و این سه علامت حقیقت یکی تبادر است و یکی صحت حمل است که به عبارتی عدم صحت سلب هم گفته می شود وسوم اطراد است ، درتفصیل هر کدام به گونه ای تبیین می کنند که تبادر را در مفردات علامت حقیقت می دانند و صحت حمل و عدم صحت سلب را در مرکبات و اطراد را در کلیات حقیقت می دانند .

نظر آیت الله مظاهری در مورد تبادر : در تبادر می فرمایند"المراد من التبادر استیاد المعنی من خزانه المعانی اذا شک فی معنی لفظ خاص..." تبادر بدست آوردن معنی است از مخزن معانی هر موقع شکی در معنای لفظ خاصی کردید اگر تبادر حاصل شد و انسباق به ذهن محقق شد این استیاد معنای حقیقی است چون معانی در آن مخزن معانی محفوظ می ماند و وقتی شما در قوه حافظه خود این معانی موجود است و لفظی را گفتند و ذهن شما رفت داخل آن مخزن معانی و یک معانی را آورد این علامت این است که لفظ در آن معنی حقیقت دارد و حکما که آمده اند تبادر و انسباق را علامت حقیقت دانسته اند این تبادر را عتقدند که انسباق به معنا یک انسباق ارتکاذی به علم اجمالی است که وقتی با علم اجمالی برای لفظ رفتید در قوه حافظه و در مخزن معانی یک معنا را انتخاب کردید ولو به علم اجمالی این معنا را از بین معانی آوردید بیرون اما این اجمالی شما را به یک علم تفصیلی به معنای حقیقی در الفاظ می رساند ، و خواص و عوام این طور هستند که وقتی لفظی استعمال می شود در نزد آنها می روند در مخزن معانی و هرمعنایی که انسباق پیدا کرد به ذهن از این لفظ ولو انسباق ارتکاذی است آنها علم تفصیلی پیدا می کنند که لفظ حقیقت در این معنی است ، همان حرف دیگران را ایشان می زنند که آن شبهه ای دور که گفتند علم به معنای حقیقی وابسته به تبادر است و تبادر وابسطه به علم به معنای حقیقی است و این دور است و ایشان می گویند این دور درست نیست چون موقوف و موقوف علیه فرق می کنند چون یکی علم تفصیلی است و یکی علم اجمالی است ، همان جواب دیگران را ایشان می دهند .

مبنای آیت الله مظاهری در مورد تبادر : اصولا این طور است وقتی الفاظ و استعمالات متکثل است و معانی همه در دسترس ما نیست این معانی در قبه ذهن انسان بایگانی می شود و الفاظ که گفته می شود انسان به وسیله این لفظ می رود و در معانی دنبال می گردد هرمعنایی که انسباق به ذهن پیدا کرد یعنی ارتکاذ به آن پیدا کرد این موجب علم تفصیلی به معنای حقیقی خواهد شد و در ادامه ایشان می گویند من آن نظر را قبول دارم همان مبنای مرحوم آخوند خراسانی(ره) و مرحوم امام خمینی(ره) داشتند مرحوم خوئی (ره) هم تقریبا همین نظر را داشتند ولو مرحوم نائینی (ره) نظرشان فرق می کرد .

نظر آیت الله مظاهری در مورد دومین علامت حقیقت : این صحت حمل به عبارت دیگر عدم صحت سلب است و مثل تبادر این هم علامت حقیقت است و مراد از این صحت حمل و عدم صحت سلب در جملاتی که هیئت ترکیبه دارد موضوع و محمول دارد و چیزی را بر چیزی حمل می کنید و سلب محمول از موضوع صحیح نیست این علامت حقیقت است و تو را به علم تفصیلی به معنای حقیقی لفظ منتقل می کند ، فرق بین صحت حمل و عدم صحت سلب و تبادر این است که تبادر علامت حقیقت است در مفردات و صحت حمل و عدم صحت سلب در مرکبات علامت حقیقت است ، همین طور که صحت حمل و عدم صحت سلب علامت حقیقت است به همین علت صحت حمل و عدم صحت سلب دلیل مجاز شدن است مثل اینکه نمی توانید بگویید زید اسد نمی توانید بگویید و می توانید سلب کنید و بگویید زید لیس باسد ، حمل هم نمی توانید بکنید یعنی نمی توانید بگویید زید اسد .

نظر آیت الله مظاهری در مورد اطراد : مشهور در کلیات است مثل رجل که اسم جنس است و شامل افراد زیادی می شود اگر دیدم شیوع دارد رجل و شمول آن برای افراد زیادی است این معلوم است که رجل در معنای که برای آن شایع است واقعا حقیقت است و معنای حقیقت است ، و لفظ رجل اطراد دارد . کما اینکه لفظ اسد اطراد دارد در حیوان مفترس و اگر استثنائا در رجل شجاع استفاده کردی از آن این معنای مجازی است و معنای حقیقی نیست ، پس اطراد بدون قرینه علامت حقیقت است .

نظر و تقریر آیت الله مظاهری : آیت الله مظاهری تقریری هم از مبنای مرحوم آیت الله بروجردی (ره) می آورند که استاد ما اطراد را طوری دیگر معنا کردند که اگر شما کلی را در هر شرایطی بر یک فردی صادق دیدید و معلوم می شود آن فرد معانی حقیقی این کلی است اما اگر کلی را نتوانستید صادق بدانید بر فردی در همه لحظات و فقط در بعضی حالات صادق است این علامت مجاز است ، شما چیزی را نمی توانید در همه اوقات و احوال بر فردی حمل کنید معلوم می شود این معنای حقیقی این فرد نیست مثل رجل شجاع و این زید در مقابل دشمن می ایستد می گویید هذا اسد اما در حال غذا خوردن نمی گویید هذا اسد ، معلوم می شود این زید معنای حقیقی اسد نیست بر خلاف رجل که در همه حالات زید یکی از معنای رجل بود اما رجل شجاع در بعضی اوقات می تواند معنا و مصداق حقیقی اسد باشد و این معنای مجازی است ، بنابراین مرحوم آیت الله بروجردی(ره) این استعمال لفظ در معنا را در کل احوال نشانه حقیقت می داند اطراد را و اما در بعضی اوقاف اطراد را علامت مجاز می داند .

اجمال نظر آیت الله مظاهری : می گویند اطراد نظیر تبادر و صحت حمل است و بین تبادر و صحت حمل و اطراد فرق است که تبادر اختصاص دارد به مفردات و صحت حمل اختصاص دارد به مرکبات و اطراد اختصاص دارد به کلیات و در پایان تبادر و صحت حمل و اطراد علامات حقیقت است .

نظر مختار و نظری که قابل پذیرش است را ان شاءالله در جلسه بعد بیان خواهیم کرد

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo