درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/استعمال اللفظ في أكثر من معنى /لفظ در معنای مناسب

توضیح امر اول و دوم : مرحوم آخوند خراسانی (ره) در مقدمه اموری را در باب الفاظ بیان می کنند در امر اول و دوم مطالبی داشتند امر اول در تعریف علم اصول و اقسام و اجزای علم و مباحث مطالبی را مطرح کردند و در امر دوم راجب به ماهیت وضع مطالبی را بیان کردند که وضع گاهی تعیینی است و گاهی تعینی و اقسام وحالات وضع را هم بیان کردند .

توضیح امر سوم : در امر سوم بیان کردند که همانطور که لفظ وضع می شود در مایناسب خود یعنی در معنای موضوع له خود واستعمال می شود لفظ در آن معنی همینطور ممکن است این لفظ استعمال شود در یک معنایی که مناسب معنای موضوع له است واضع آمد لفظ اسد را برای حیوان مفترص یعنی شیر درنده در طبیعت وضع کرد گفت: وضعت اسد لحاظ الاحیوان المفترص، این اسد را در این حیوان مفترص وضع کردم و اختصاص لفظ اسد را به این معنی، اینجا واضع معنایی را برای اسد در نظر گرفت و ارتباطی بین لفظ اسد و آن معنی موضوع له ایجاد کرد و این معنی موضوع له معنی حقیقی اسد شد و آن حیوان مفترص است و این حیوان مفترص خصوصیاتی دارد من جمله شجاعت و ریاست و قدرت او در بین حیوانات است و اگر کسی این خصوصیات را دارا بود مثل پهلوان تختی، این خصوصیت در پهلوان تختی استعمال شد در رجل شجاع و قدرت مند، آیا استعمال لفظ است اسد در رجل شجاع بالوضع است یا بالطبع است مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرماید بالوضع نیست منظور واضع این استعمال را در رجل تعیین نکرده است بلکه بالطبع است، در امر سوم هم استعمال در غیر ما وضع له را در معنای مناسب مرحوم آخوند خراسانی (ره) می گوید بالطبع است نه بالوضع، بنابراین این استعمال توسط واضع و وضع انجام نشده و به صورت طبیعی اتفاق افتاده است .

توضیح امر چهارم : در امر رابع مرحوم آخوند خراسانی (ره) انواع استعمال در مایناسب در معنی الحقیقی را بیان می کنند: انسان استعمال لفظ می کند در مایناسب معنی الحقیقی گاهی استعمال در نوع است ، گاهی استعمال در صنف است و گاهی استعمال در مثل است ، این انواع استعمال لفظ در مایناسب معنی الحقیقی را در امر چهارم مرحوم آخوند خراسانی (ره) بیان کرده است .

نظر استاد فرخ فال : در این بیان مرحوم آخوند خراسانی (ره) جای انتقاد است که امر چهارم زیر مجموعه امر سوم بود و نیاز نبود چهار قسمت شود .

توضیح امر سوم : بنابراین مرحوم آخوند خراسانی (ره) در امر سوم می خواهد بگوید که استعمال لفظ در معنای حقیقی بالوضع است " تعیینی یا تعینی " ولی استعمال لفظ در معانی مجازی بالوضع نیست بلکه بالطبع است ولو بعضی گفته باشند بالوضع است ، مثل اینکه بگوید " ضرب فعل ماض " خود این ضرب را نمی گویی که نوع ضرب را می گوید . گاهی هم استعمال لفظ مجازا در صنف اتفاق می افتد " زید " در ( ضرب زید ) فاعل است ، واقعا همه زیدها وقتی با ضرب اتفاق بیفتد فاعل است؟ نه اینطور نیست نوعا و گاهی مفعول است : " ضرب امرٌ زیدً " .