درس خارج اصول احمد فرخ‌فال
99/07/27
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الفاظ/الوضع /بررسی وضع حروف
خلاصه مباحث گذشته:
در مباحث اصول به اینجا رسیدیم که مرحوم آخوند خراسانی (ره) فرمودند: حالات وضع چهار حالت احتمالی است صورت اول – وضع عام ، موضوع له عام مثل اسماء اجناس که هم ممکن است ذاتا و هم واقعیت خارجی دارد ، صورت دوم – وضع عام، موضوع له خاص که امکان ذاتی دارد اما در اینکه چه چیزی وضع عام و موضوع له خاص بعضی مثال به وضع معانی حرفیه (حروف) زدند که من نمی پذیرم، صورت سوم – وضع خاص، موضوع له خاص = مثل اعلام (وضع در عَلَم ها) هم امکان ذاتی دارد و هم امکان وقوعی دارد، صورت چهارم – وضع خاص، موضوع له عام، عکس صورت دوم = نه امکان ذاتی دارد و نه امکان وقوعی دارد، و لذا صورت چهارم را فرمودند این احتمال ممکن نیست نه ذاتا و نه وقوعا، بعضی این طور تصور کردند که همان طورصورت دوم ذاتی است صورت چهارم را هم ذاتی می دانند مثل مرحوم میرزا حبیب الله رشتی ایشان رد کرده اند و در صورت دوم را هم قبول ندارند که حروف وضع عام و موضوع له خاص باشد.
تکرار حرف آخوند در خبر و انشاء : آنچه که الان مرحوم آخوند خراسانی (ره) مورد بحثشان است می فرماید: (ثم لا یبعد ان یکون الاختلاف فی الخبر و الانشاء ایضا کذالک فیکون الاخبر موضوعا لیستعمل فی حکایت ثبوت معنی فی موطنه و الانشاء لیستعمل فی قصد تحققه و ثبوته و انتفقا فی مستعملا فیه فتامل)[1] مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرمایند: عینا آنچه که ما در بحث حروف گفتیم که وضع عام و موضوع له بخاطر حالت لغیره خاص نیست و عام است دقیقا همین حرف را در خبر و انشاء می زنیم.
چطور در معانی اسمیه و حرفیه گفتیم هم وضع عام و هم موضوع له عام است و هم مستعمل فیه عام است، الان هم در خبر و انشاء می گویم هم وضع و هم موضوع له و هم مستعمل فیه عام است، بخاطر اینکه خبر وضع شده تا استعمال شود در حکایت ثبوت معنی در جای خود مثل زید قائم یا زید غایب که خبر است از اینکه حکایت کند ثبوت قیام را برای این زید، خبر وضع شده تا حکایت کند قیام را برای زید، انشاء هم همینطور است مثل انکحت موکلتی فاطمه لموکلی محمود، این انشاء برای این است که محقق ساختم نکاح فاطمه را برای محمود، پس در خبر شما جمله خبریه را برای حکایت ثبوت قیام برای زید گفتید و در انشاء خواستی محقق کنی نکاح را برای فاطمه و محمود، هر دو عام است، در خبر شما ثبوت معنی قیام را خواستی و در انشاء شما تحقق نکاح را خواستی، لذا مرحوم آخوند خراسانی (ره) می گوید مبنای من این است که خبر و انشاء هم با هم فرقی نمی کند.مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرمایند: (و قد انقدح مما حققنا انه یمکن ان یقال ان المستعمل فیه فی مثل اسماء الاشاره و الضمائر ایضا عام)[2] مبنای من در اسماء اشاره و ضمائر هم همین است "هذا"در اشاره و "هو" در ضمائر این ها هم عام هستند.
مبنای مرحوم آخوند خراسانی (ره) : این است که نحوه استعمال تشخصی برای موضوع له درست نمی کند و بنابراین نه موضوع و نه محمول هیچکدام تشخصی ندارد، مرحوم آخوند خراسانی (ره) در ادامه می فرماید نکته ای دیگر برای شما کشف می شود که ذهنیتی درست می شود و اینها جزئی می کند موضوع له را، اینها هیچکدام با مبنای من سازگاری ندارد.
مرحوم آخوند خراسانی (ره) این مطالبی که من گفتم بسیار واضح است و لذا در قدمای از علمای اصول و بعضی از متاخرین نمی توانید کلامی پیدا کنید که ما را به این توهم بیندازد که این کلام نشانگر این است که موضوع له یا مستعمل فیه در حروف خاص است. و این حرفی که بعدا علما زدند که موضوع له خاص ااست غفلتی است که تصور کردند انحاء استعمال را که انحاء خاصی بوده تصور کردند که این نشات از موضوع له خاص است، این انحاء خاص نه حکایت از مستعمل فیه خاص می کند و نه حکایت از موضوع له خاص می کند.نظر استاد فرخ فال : خلاصه این که مرحوم آخوند خراسانی (ره) در معانی اسمیه و حرفیه فرقی نمی بیند، در خبر و انشاء فرقی نمی بیند، در اسماء اشاره وضمائر فرقی نمی بیند و در ضمائری که تخاطب در آن شرط است وضمائری که تخاطب در آن شرط نیست فرقی نمی بیند. ادامه بحث ان شاءالله در جلسه آینده
