درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/الوضع /وضع حروف و نظرات علماء

بیان اختلاف نظرات : این نظر مرحوم آخوند خراسانی (ره) که فرمودند موضوع له خاص نیست و مستعمل فیه هم خاص نیست، بر خلاف نظر مشهور اصولیون است که می گویند در حروف وضع عام و موضوع له خاص است.

نظر آیت الله خوئی : مرحوم آیت الله خوئی در تقریرات در اصول که توسط مرحوم آیت الله شیخ حسن صافی اصفهانی در جلد یک مباحث گسترده ای را مطرح کرده اند که خلاصه مباحث را در صفحه 49 این گونه بیان کرده اند: { فان مقتضی ما بیناه من انها وضعت لتقیدات و تخصصات النفس الامریه ان مقتضی ما بیناه ان موضوع له فی الحروف لیس کل وضع فیها عامً[1] } منظور این است که موضوع له در حروف مثل وضع آن عام نیست بر خلاف نظر مرحوم آخوند خراسانی (ره)، { بل الوضع عام حیث لا یمکن تصور ما لا یتناها من تقیدات الا بتصور مفهوم عام فیتصور الواضع مثلا مفهوم تقیید من حیث ظرفیه الذی لهو جزئیات النفس الامریه لا نفس هذا الجزئیات[2] } یعنی واضع آمد ابتدائیت را در نظر گرفت که شامل همه ابتدائها می شود. در این جا وضع عام و موضوع له خاص شد در حروف این حرف مرحوم آیت الله خوئی (ره) می باشد.

آدرس مطالب امام خمینی : در کتاب معتمد الاصول مرحوم آیت الله امام خمینی (ره) که توسط مرحوم آیت الله لنکرانی (ره) درس اصول ایشان تقریر شده است بحث را از مقدمه واجب شروع می کند اما در تقریرات آیت الله سبحانی از درس اصول مرحوم امام خمینی (ره) دارد از مقدمات کتاب اصول و مرحوم آخوند خراسانی (ره) ایشان هم مطالب را مطرح می کنند.

در بیان آیت الله سبحانی در تقریرات درس اصول امام خمینی (ره) بیان می کنند ابنکه در جلد اول کتاب تهذیب الاصول صفحه 21 فلا بد حینئذ من التزام بخصوص موضوع له فی الحروف کافهً بعد عموم وضعها[3] تا اینجا مرحوم آیت الله خوئی (ره) و هم مرحوم آیت الله امام خمینی (ره) می گویند حروف را که وضع عام و موضوع له خاص است.

در کتاب عوائد الاصول صغیره جلد یک صفحه 28 تقریرات خارج اصول آیت الله مظاهری می فرماید که { المختار فی المقام اشتهر بین الاصحاب عن الوضع فی الحروف و ما بمعنی کذمائر و الاشارات من القسم الثانی ای والوضع عام و الموضوع له خاص } مشهور بین اصحاب و اصولیون این است که وضع در حروف عام است و موضوع له خاص است { لان مقام ربط و الخارج للمفهوم، ضروره عن مفهوم کلمتی "من و الی " فی قولک سرت من البصره الی الکوفه لیس له ایجاد صله و ربط بین اجزاء جمله بربط یحصل فی الخارج فلا بد ان یوضع الفظ بما باضاء ما فی الخارج للمفاهیم و الا یلزم المجاز دائما فی جمیع الستعمالات } وضع در مقابل آنچه که مقابل لحاظ بوده آن مفهوم ابتدائیت و انتهائیت است اما در خارج وقتی می آید می نشیند کنار بصره آن اجزاء ابتدائیت است و این اجزاء مصادیقی می شوند که جزئی می شوند و خاص می شوند پس مطلق ابتدائیت لحاظ شد "و من" وضع شد برای اجزاء و مصادیق ابتداء.

نظر استاد : آنچه که از ظاهر تقریر بحث بدست می آید که ایشان مستعمل فیه را خلاف ظاهر معنی کرده که { ای الموضوع له } در واقع می گوید که هم مستعمل فیه و هم موضوع له خاص است و این همان نظر مشهور اصولیون و امام خمینی (ره) هم همین را فرمودند، نتیجه حرف آقای مظاهری این است که وضع عام و موضوع له و مستعمل فیه هم خاص است.

رد صورت چهارم : مرحوم آخوند خراسانی (ره) صورت چهارم را کامل رد می کند و میرزا حبیب الله رشتی جواب می دهد که چه اشکالی دارد که وضع خاص باشد و موضوع له عام؟ و قیاس می کند به صورت دوم بصورت بلعکس و این محال است، چون دائره شما محدود است و این نمی شود.

سخن آیت الله مظاهری : آیت الله مظاهری می گویند اشکالی در حرف میزرا حبیب الله رشتی نیست، الفاظی که وضع می شود برای مخترعات مثل وضع هواپیما برای این هواپیمایی که ساخته شده است یا مثل ماهواره، لفظی را برای این جسم که مد نظرش است می گذارد که می شود جزئی خارجی.

نظر استاد: در صورت چهارم توجیه آیت الله مظاهری را قبول نمی کنیم وضع خاص و موضوع له عام را نمی پذیرم و مستعمل فیه و موضوع له را از نظر آیت الله مظاهری درست است و نظر سازنده هواپیما این نیست که در خارج است بلکه نظرش یک قضییه حقیقیه است. جلسه از قبل اربعین تا آخر ماه صفر 1442 تعطیل می باشد.