درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/الوضع /قسم چهارم وضع

خلاصه مباحث گذشته:

همان گونه که در دو جلسه قبل بیان شد مرحوم آخوند خراسانی (ره) چهار حالت احتمالی را برای وضع ترسیم کرده اند: وقتی که لفظی را لحاظ می کنیم و برای معنایی در نظر می گیریم آن چه که ملحوظ ما است حال وضع: یک وقت عام است و موضوع له عام است مثل اسم جنس و یک وقت ملحوظ ما عام است و موضوع له آن خاص است مثل حروف، و یک وقت ملحوظ ما در حال وضع خاص است و موضوع له خاص است مثل اعلام، و یک وقت ملحوظ ما در حال وضع خاص باشد و موضوع له عام باشد، مرحوم آخوند خراسانی (ره) فرمودند که حالت و صورت چهارم غیر ممکن است و امکان ندارد آنچه که مورد لحاظ ما در حال وضع است خاص باشد و موضوع له عام باشد بنابراین – ثبوتا و اثباتا، ذاتا و وقوعا – این صورت چهارم غیر ممکن است، و صورت دوم را انطابق آن با حروف را مرحوم آخوند خراسانی (ره) نپذیرفتند.

توضیح استاد فرخ فال : آنچه که در صورت چهارم باید بیان مرحوم آخوند خراسانی (ره) و مخالفت بعضی از اصولیون را در مقابل ایشان عرض کنیم این است که مرحوم آخوند خراسانی (ره) دلیل بر این مطلب که نمی تواند آن ملحوظ فی حال الوضع خاص باشد و موضوع له عام این بیان را کردند: وقتی ما می گویم موضوع له عام است منظور جهتی در آن لحاظ شده که مرآتیت برای شمول همه افراد را دارد.

اگر خصوصیت ها لحاظ شد مانع از شمول دیگران می شود کما اینکه در رجل خصوصیات کنار گذاشته شده است.

توضیح مرحوم آخوند : مرحوم آخوند خراسانی (ره) اگر صورت دوم را پذیرفتیم از نظر مقام ذات و احتمالش را درست دیدیم که وضع عام باشد و موضوع له خاص باشد، مشکلی ایجاد نمیشد اگر چه در انطباق با حروف، حروف را قبول نکردیم اما در مقام ثبوت و در مقام ذات آنچه که ملحوض است در حال وضع است در مقام ذات عام باشد مرآت باشد اما در موضوع له و انطباق خارجی روی زید قرار بگیرد در این مشکلی نداریم کما اینکه وقتی میگویم رجل انطباقش با یک فرد خاص بشود و لذا مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرماید نمیتوانیم اگر صورت دوم را در امکان ذات و مقام ذاتی و ثبوتا قبول کردیم، بگویم صورت چهارم هم در مقام ذات و ثبوت امکان ذاتی دارد تا بعد در مورد مصادیق صحبت کنیم، قیاس صورت دوم با چهارم کاملا اشتباه است.

عبارت مرحوم آخوند خراسانی (ره) نعم ربما یوجب تصوره، تصور العام بنفسه فیوضعه له الفظ فیکون الوضع عاما کان الموضوع له عام و هذا بخلاف ما فی وضع العام و موضوع له خاص فان الموضوع له فهی الفراد لا یکون متصورنا الابوجهه و عنوانه و هو العام و فرق الواضح بین تصور شیء بوجهه و تصور بنفسه و لو کان بسبب تصوره امر آخر[1] شما نمی توانید برای صورت دوم به حروف مثال بزنید در اینجا موضوع له عمومیت در آن است.

مرحوم آخوند خراسانی (ره) اشاره می کند به اشکال مرحوم میزرا حبیب الله رشتی که گفته است صورت چهارم هم مثل صورت دوم استو لعل خفا ذالک علی بعض العلام و عدم تمیذه بینهما کان موجبا لتوهم امکان ثبوت قسم رابع و هو ای یکون وضع خاصا مع کون الموضوع له عاما مع انه واضح لمن کان له عدنا تعملن[2] من در فرق بین صورت چهارم و صورت دوم گفتم در مقام ذات ممکن است ذاتی باشد و در انطباقش با حروف گفتم درست نیست اما در صورت چهارم اصلا امکان ذاتی ندارد.

مرحوم آخوند خراسانی (ره) می گوید مرحوم میزرا حبیب رشتی اشتباه می گوید چون شاید خفای این نکته که شما در صورت دوم مرآت برای دیدن است در انطباق خارجی و موضوع له فرد خاصی را می بینید اما در صورت چهارم وضع خاص را دیدید و میخواهید شامل همه بشود و این ممکن نیست.

حروف در قسم اول از احتمالات قرار می گیرد نه در قسم دوم، و قسم چهارم اصلا قابل قبول نیست.

توضیح استاد فرخ فال : موضوع له عام یک مرآتی است که به صورت اجمالی مصادیق را دلالت می کند نه به صورت تفصیلی و خاص و حال آنکه وضع شما به صورت تفصیلی است. لذا عام است که می تواند مرآت و آیینه شود برای دیدن افراد و خاص نمی شود آیینه شود برای دیدن همه افراد. در زید شما بکر و امر و ... را نمی بینید اما رد انسان همه را می بینید.

نکته: مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرماید ثم انه لا ریب فی ثبوت وضع الخاص و الموضوع له خاص کوضع الاعلام و کذا الوضع العام و الموضوع له عام کوضع السماء اجناس[3] و وارد بر مصادیق می شود و بیان می کند و اشاره می کند به مطلب صاحب فصول در وضع وضع و موضوع له بیان کرده است فمن الواضح ان کثیرا ما لا یکون مستعمل فیه کذالک بل کلیا و لذا التجاء بعض الفهول الی جعله جزئیا اضافیا و هو کما طراح[4] مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرماید مرحوم صاحب فصول در اینجا قائل شده بر اینکه در جایی که خصوصیت بر اساس این است که یک جزئی ذهنی است اشکالی دارد که مرحوم آخوند خراسانی (ره) در قالب سه اشکال بیان می کند. ان شاءالله جلسه بعدی بیان خواهد شد.