درس خارج اصول احمد فرخ‌فال
99/06/23
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الفاظ/علم الأصول /توضیحات نظر مرحوم آخوند خراسانی ره
خلاصه مباحث گذشته:تعریف علم اصول :مرحوم آخوند خراسانی (ره) در تعریف علم اصول فرمودند که وضوع علم اصول همان موضوع مسائل آن هست و در تعریف موضوع فرمودند موضوع ازنظر ما { هو الذی یبحث عن عوارض الذاتیه } یعنی محمول بر آن حمل شود بدون واسطه – اگر چیزی را بحث از عوارض ذاتی آن کردند یعنی واسطه‌ای در کار نیست – گفتند (زید انسان) انسان را حمل بر زید کردند واسطه‌ای برای این عروض وجود ندارد. واسطه‌ی این حمل محمول بر موضوع تصور نمی‌شود زید ماهیتش انسانیت است برخلاف جایی که موضوع بر محمول حمل می‌شود اما مع الواسطه چه واسطه‌ی داخلی باشد چه خارجی، مرحوم آخوند خراسانی مبنایش این است (موضوع آن است که محمول بر آن حمل می‌شود بدون واسطه) نه واسطه داخلی خورده می‌شود و نه خارجی. هیچ‌کدام. اگر واسطه آمد چه داخلی (الانسان متکلم) واسطه ای آن ناطقیت است .
حالات واسطه : وقتی این واسطه آمد چند حالت دارد 1 واسطه مساوی با موضوع است مثل (الانسان متکلم) چرا متکلم چون ناطق است و این ناطقیت با انسان مساوی است.2 واسطه اعم از موضوع است مثل (الانسان متکلم به لحاظ حیوانیت. انسان از دو چیز ماهیت دارد { حیوانیت و ناطقیت } ناطقیت عنصر مسای با انسان است اما حیوانیت اعم از انسان است چون حیوان امکان داردحیوان مفترض باشد امکان دارد زید باشد پس واسطه داخلی هم مساوی است مثل ناطقیت برای الانسان متکلم یک وقت واسطه داخلی اعم از موضوع است مثل الانسان متکلم از حیث حیوانیت و اگر واسطه خارجی بود (الماء حار) این حار که عارض بر ماء شده ماء موضوع است و حار محمول – محل این محمول بر این موضوع بواسطه خارجی می باشد و آن اجاق گاز یا آتش است این واسطه خارجیه یا مباین (الانسان حار) با موضوع است و یا اخص (الاحیوان ضاحک) از موضوع است. ضاحک یعنی متعجب، این تعجب که عارض بر حیوان شد جزو ذات حیوان نیست به واسطه خارجیه حمل شد و آن انسانیت است.
حمل محمول بر موضوع واسطه می خورد گاهی واسطه نمی خورد و اگر واسطه بخورد واسطه داخلیه است یا خارجی. اگر واسطه داخلی باشد یا مساوی است یا اعم از موضوع است و اگر واسطه خارجی بود یا اخص از موضوع است و یا متباین از موضوع است.موضوع از نظر مرحوم آخوند خراسانی (ره): { ان موضوع کل علم و هو الذی یبحث عن عوارض الذاتیه بلاواسطه فی العروض هو موضوع مسائله } موضوع از نظر مرحوم آخوند این جمله بالا می باشد. در مقابل این، حرف مشهور است (موضوع آن است که محمولش با واسطه خارجی حمل نشود) اگر گفتید موضوع آن است که محمولش با واسطه خارجیه حمل نشود دامنه اش وسیع تر می شود (اما ان یکون الموضوع بلاواسطه او مع الواسطه ولکن قٌیرت هذه الواسطه بواسطه الداخلیه) اگر واسطه خارجی شد این موضوع حقیقتا موضوع برای این محمول نیست (مثل الماء حار) حقیقتا نمی شود گفت این حرارت حمل بر ماء شده شرایط ماء عوض شده است.
واسطه کارش چیست؟الف) گاهی واسطه کارش واسطه گری در عروض است. صاحب السفینه متحرکب) گاهی واسطه کارش واسطه گری در ثبوت است. مثل الماء حارج) گاهی واسطه کارش واسطه گری در اثبات است. مثل العالم متغییر و کل متغییر حادث فالعالم حادثتعریف واسطه در عروض؛ محمول حقیتا برای موضوع نیست و واسطه شما واسطه گری کرده در عروض مثل صاحب السفینه متحرک، متحرک در اینجا محمول است. تحرک برای صاحب سفینه نیست واسطه در عروض است.
مرحوم آخوند خراسانی (ره) موضوع به نظر من آن است که اصلا واسطه نخورد و ماهیت واسطه در کار نباشد نه داخلی و نه خارجی، نه واسطه در ثبوت و نه در اثبات در عرضه محمول بر موضوع – بلکه این محمول از عوارض ذاتیه موضوع باشد.(پایان جلسه دوم)
