درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعامل با دشمن /وفای به عهد

در تعاملات حاکم اسلامی با دشمنان خود اصول و قوانینی را امیرالمومنین علی علیه السلام بیان کرده اند و حضرت فرمودند وقتی که دشمن پیشنهاد صلح می دهد ، دفع نکن و جواب مثبت بده اما در جواب مثبت مواظب حیله های دشمن باش و یکی از حیله های دشمن این است که با صلح ممکن است بخواهد به تو نزدیک بشود و از غفلت تو سوء استفاده بکند ، حضرت فرمودند بعضی مواقع صلح ها این طور است :

فَإِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِيَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ، وَاتَّهِمْ فِي ذلِكَ حُسْنَ الظَّنِّ. وَإِنْ عَقَدْتَ بَيْنَكَ وَبَيْنَ عَدُوِّكَ عُقْدَةً، أَوْ أَلْبَسْتَهُ مِنْكَ ذِمَّةً، فَحُطْ عَهْدَكَ بِالْوَفَاءِ، وَارْعَ ذِمَّتَكَ بِالاْمَانَةِ، وَاجْعَلْ نَفْسَكَ جُنَّةً دُونَ مَا أَعْطَيْتَ، فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ فَرَائِضِ اللهِ شَيْءٌ النَّاسُ أَشَدُّ عَلَيْهِ اجْتِماعاً، مَعَ تَفَرُّقِ أَهْوَائِهِمْ، وَتَشَتُّتِ آرَائِهِمْ، مِنْ تَعْظِيمِ الْوَفَاءِ بِالْعُهُودِ.[1]

توضیح و نظر استاد : گاهی مواقع دشمن پیشنهاد صلح داده تا نزدیک به تو بشود و تو را غافل بکند و تو دور اندیشی به خرج بده و فریب دشمن را نخور و او را بعنوان یک دشمنی که با تو صلح کرده نگاه کن نه بعنوان یک دوست ، و حسن ظن خود را متهم کن یعنی سر یک میز با او زیاد رفیق نشو امکان دارد ضربه به تو بزند ، اگر امان دادی به او و توافق نامه ای بین تو و دشمنت بسته شد باید به این توافق عمل کنی و به تعهدات خودت باید پایبند باشی ، (مِنْ تَعْظِيمِ الْوَفَاءِ متعلق به أَشَدُّ است) و این مشیت حق تعالی است در همه ملل و مردم ها و آن عهد نامه و وفای به عهد است کما اینکه مشرکین مکه هم وقتی عهد می بستند پای عهد خود با مسلمین باید می ایستادند .

وَقَدْ لَزِمَ ذلِكَ الْمُشْرِكُونَ فِيَما بَيْنَهُمْ دُونَ الْمُسْلِمِينَ لِمَا اسْتَوْبَلُوا مِنْ عَوَاقِبِ الْغَدْرِ; فَلاَ تَغْدِرَنَّ بِذِمَّتِكَ، وَلاَ تَخِيسَنَّ (تحبسنَّ) بِعَهْدِكَ، وَلاَ تَخْتِلَنَّ عَدُوَّكَ، فَإِنَّهُ لاَ يَجْتَرِئُ عَلَى اللهِ إِلاَّ جَاهِلٌ شَقِيٌّ.[2]

توضیح و نظر استاد : مصداق حضرت برای وفای به عهد التزام مشرکین در آن چه که در بین آنها و مسلمین در مواجهه با عهدنامه ها بود چون امتحان شده بودند در عقبوتی که در عهد شکنی داشتند و لذا تو هم مواظب باش عهد شکنی نکنی و فکر خیانت به عهد خود را نکن و در عهدنامه فریب به دشمن خود نده ولی در جنگ اشکال ندارد ( در این قسمت توضیحات استاد در مورد عهدنامه معاویه با حضرت را در فایل صوتی حتما گوش کنید) ، چون وقتی عهدنامه شد خدای متعال از تو وفای به عهد می خواهد و گستاخی نمی کند و به هم نمی زند عهد را چون دستور خداوند است مگر انسان جاهل شقی .

وَقَدْ جَعَلَ اللهُ عَهْدَهُ وَذِمَّتَهُ أَمْناً أَفْضَاهُ بَيْنَ الْعِبَادِ بِرَحْمَتِهِ، وَحَرِيماً يَسْكُنُونَ إِلَى مَنَعَتِهِ، وَيَسْتَفِيضُونَ إِلَى جِوَارِهِ. فَلاَ إِدْغَالَ وَلاَ مُدَ الَسَةَ وَلاَ خِدَاعَ فِيهِ، وَلاَ تَعْقِدْ عَقْداً تُجَوِّزُ فِيهِ الْعِلَلَ، وَلاَ تُعَوِّلَنَّ عَلَى لَحْنِ قَوْل بَعْدَ التَّأْكِيدِ وَالتَّوْثِقَةِ.[3]

توضیح و نظر استاد : خدای تبارک و تعالی خواسته است یک چیزی بین مسلمین و مشرکین و تمام فرق باشد تا بتوانند در یک میز دور هم جمع بشوند و گفتگو کنند و خدا این عهدنامه ها را استوار و با قوام و معتبر بین بندگان قرار داده و حریمی باشد که همه فرق بتوانند بر سر عهد خود بایستند و این پناهگاه همه فرق است ، و دغل کاری و فساد نباید باشد و حق خیانت کردن و فریب کاری هم ندارند البته اینها همه در وفای به عهد است نه در جنگ ، پس در مقابل دشمن در مقابل این موارد ذکر شده اگر خواست رعایت نکند زیر بار ظلم و ... قرار نگیر و عهدنامه نبند و سر میز مذاکره نرو ، و اگر عهد بستی بهانه جویی نکن .