درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعامل حکومت و ولایت /اخلاق حاکم

در بحث تعاملات حاکم اسلامی عرض شد که امیرالمومنین علی علیه السلام در حکمی که به مالک اشتر صادر فرمودند و ابلاغ کردند تعاملات حاکم اسلامی را نسبت به همه ی طبقات جامعه بیان کردند یکی از طبقاتی که در جامعه اسلامی مورد عنایت امیرالمومنین علی علیه السلام است طبقه ضعیف جامعه است که خیلی عجیب حضرت جملات خود را اینگونه شروع می کنند ثُمَّ اللهَ اللهَ فِي الطَّبَقَةِ السُّفْلَى ... ، حساسیت موضوع را برای مالک اشتر تبیین می کنند ، حضرت بسیار سفارش اکید به مالک اشتر می کنند که بر مالکیت بر مصر باید مواظب طبقه محروم و ضعیف جامعه باشی آنهایی که هیچ چاره ای و گشایشی برای آنها نیست ، در ادامه حضرت میفرمایند :

ثُمَّ احْتَمِلِ الْخُرْقَ مِنْهُمْ وَالْعِيَّ، وَنَحِّ عَنْهُمُ الضِّيقَ وَالاْنْفَ يَبْسُطِ اللهُ عَلَيْكَ بِذلِكَ أَكْنَافَ رَحْمَتِهِ، وَيُوجِبُ لَكَ ثَوَابَ طَاعَتِهِ. وَأَعْطِ مَا أَعْطَيْتَ هَنِيئاً، وَامْنَعْ فِي إِجْمَال وَإِعْذَار![1]

توضیح استاد : هموار کن ای مالک و تحمل کن درشتی قشر ضعیف را به خود و ناهمواری ها و سخنان درشت آنها را تحمل کن ، از این طبقه محروم ضیق و تنگنایی و تنگ نظری را دور کن و خود بزرگ بینی خودت را از آنها دور کن ، اگر از آنها دور کردی تنگ نظری را و خود بزرگ بینی را نتیجه این می شود که خدای تبارک و تعالی بر تو گشایش ایجاد می کند و درب ها و دروازه های رحمت الهی برای تو باز خواهد شد و موجب می شود برای تو ثواب طاعت خدا ، و ببخش آنچه را بخشیده ای گوارا بر مردم یعنی منت نگذار و شخصیت مردم را تخریب نکن ، اگر می خواهی چیزی را از آنها دریغ کنی با عذر خواهی و پوزش از آنها این کار را انجام بده یعنی چیزی را از تو می خواهند و تو نمی توانی به آنها ندهی با پوزش و عذر خواهی نده . تا اینجا حضرت تعاملات حاکم اسلامی را با تمام اقشار مختلف بیان کردند .

ثُمَّ أُمُورٌ مِنْ أُمُورِكَ لاَبُدَّ لَكَ مِنْ مُبَاشَرَتِهَا: مِنْهَا إِجَابَةُ عُمَّالِكَ بِمَا يَعْيَا عَنْهُ كُتَّابُكَ، وَمِنْهَا إِصْدَارُ حَاجَاتِ النَّاسِ يَوْمَ وُرُودِهَا عَلَيْكَ بِمَا تَحْرَجُ بِهِ صُدُورُ أَعْوَانِكَ. وَأَمْضِ لِكُلِّ يَوْم عَمَلَهُ، فَإِنَّ لِكُلِّ يَوْم مَا فِيهِ [2]

توضیح استاد : ای مالک یک سری کارها را راجب به خودت می خواهم تذکر بدهم ، باید عوامل تو با تو راحت ارتباط برقرار کنند نه اینکه با منشی خودت بنشینی و تدوین کنی و ابلاغ کنی و ... و تو نباید مانع ارتباط عوامل با خودت شوی ، آن مطالبی و مسائلی که کُتاب و منشی های تو عاجز هستند از پاسخگویی تو خودت باید جواب بدهی و پاسخ بدهی ، در جلسات عمومی که جلسه می گذاری همان جا باید دستور بدهی تا بررسی شود و دستور اقدام بدهی نه اینکه به عوامل بگویی و آنها هم توجه نکنند ، به گونه ای باید بنویسی که اعوان و انصار تو مجبور شوند که همان روز اقدام کنند ، هر کاری را در هر روز همان روز انجام بده و برای روز بعد نگذار چون فردا برای همان روز است .

وَاجْعَلْ لِنَفْسِكَ فِيَما بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اللهِ أَفْضَلَ تِلْكَ الْمَوَاقِيتِ، وَ أَجْزَلَ تِلْكَ الاْقْسَامِ، وَإِنْ كَانَتْ كُلُّهَا لِلّهِ إِذَا صَلَحَتْ فِيهَا النِّيَّةُ، وَسَلِمَتْ مِنْهَا الرَّعِيَّةُ. وَلْيَكُنْ فِي خَاصَّةِ مَا تُخْلِصُ بِهِ لِلّهِ دِينَكَ: إِقَامَةُ فَرَائِضِهِ الَّتِي هِيَ لَهُ خَاصَّةً، [3]

توضیح استاد : ای مالک اشتر برای همه وقت گذاشتی یک وقت را بگذار و قرار بده بهترین وقت که با خدای خود خلوت کنی و آن نیمه شب است در مباحثی که بین تو و خدای توست و اگر شبانه روز را به قسمت های مختلف تقسیم کنی بهترین آن سحر است و با خدای خودت خلوت کن هر چند که تمام ساعات برای خداست اما تو مشغول کار اجرائی می شوی نماز و فرائض را در وقت خودش انجام بده

فَأَعْطِ اللهَ مِنْ بَدَنِكَ فِي لَيْلِكَ وَنَهَارِكَ،وَوَفِّ مَا تَقَرَّبْتَ بِهِ إِلَى اللهِ مِنْ ذلِكَ كَامِلا غَيْرَ مَثْلُوم وَلاَ مَنْقُوص، بَالِغاً مِنْ بَدَنِكَ مَا بَلَغَ. وَإِذَا قُمْتَ فِي صَلاَتِكَ لِلنَّاسِ، فَلاَ تَكُونَنَّ مُنَفِّراً وَلاَ مُضَيِّعاً، فَإِنَّ فِي النَّاسِ مَنْ بِهِ الْعِلَّةُ وَلَهُ الْحَاجَةُ[4]

توضیح استاد : و از جان و بدن خودت برای خدا مایه بگذار و ببخش به خدا ، بیان استاد : " در بعضی روایات است که پیامبر وقتی مقابل خدا می ایستادند روی شست های پا با اون رنج مناجات می کردند و نماز شب بجا می آوردند " به طور وافر به خدا نزدیک شو تقرب به خدا پیدا بکن و عبادت و تقرب خودت را بخدا کامل انجام بده و ناقص نکن عبادت خودت را و تمام اندام خودت را با اخلاص در تقرب جوییدن به خدا در شبانه روز در محضر خدا قرار بده و وقتی می روی امام جماعت بر این مردم می شوی نه نماز خودت را طولانی کن و نه با عجله بخوان که مردم به تو نرسند با متانت بخوان مبادا به مردم فشار بیاید این مردم که به تو اقتدا کردند کسانی هستند که مریض هستند و حاجت دارند آنها را معطل نکن .

ادامه بحث باشد برای جلسه بعد.