درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /تعامل با عوامل

امام امیرالمومنین علی علیه السلام درارتباط با تعاملات حاکم اسلامی و نویسندگان و امور دبیرخانه ای حکومت و آنچه که مربوط به نامه نگاری و اصرار نظام و مکتوبات می شود دستوراتی را در نامه 53 خطاب به مالک اشتر بیان کردند ، بسیار مطالب ، مطالب کاربردی و موثر در استحکام نظام و در بقاء با صلابت حاکم اسلامی خواهد بود ، به اینجا رسیدیم که حضرت فرمودند بهترین انسان ها و وجوه صالح اخلاق و مطمئن ترین افراد را برای کتابت نامه ها و ارسال نامه ها و دریافت نامه ها و آن چه که امروز بعنوان دبیرخانه ارسال و مراسلات و نامه ها و مکتوبات و قراردادها و حفظ اسناد حکومتی و نظام مطرح می شود حضرت فرمودند بهترین انسان ها را انتخاب کن و این نتیجه اش می شود وَلاَ يُضْعِفُ عَقْداً اعْتَقَدَهُ لَكَ، وَلاَ يَعْجِزُ عَنْ إِطْلاَقِ مَا عُقِدَ عَلَيْكَ [1] یعنی تضعیف و سست نمی کند عقدی را و قراردادی را که معتقد به آن قرار داد است و معتقد است این قرار داد لک است نه علیک ( لام در لک برای نفی است و در علیک برای ضرر است ) و عاجز نیست از اینکه بهم بزند آن چه که از این عقود و ایقاعات و قراردادها به ضرر توست .

وَلاَ يَجْهَلُ مَبْلَغَ قَدْرِ نَفْسِهِ فِي الاْمُورِ، فَإِنَّ الْجَاهِلَ بِقَدْرِ نَفْسِهِ يَكُونُ بِقَدْرِ غَيْرِهِ أَجْهَلَ. ثُمَّ لاَ يَكُنِ اخْتِيَارُكَ إِيَّاهُمْ عَلَى فِرَاسَتِكَ وَاسْتِنَامَتِكَ وَحُسْنِ الظَّنِّ مِنْكَ،[2]

توضیح استاد : و جایگاه خود را می شناسد و ادای کسانی که در حد آنها نیست را در نمی آورد و آن جاهایی که باید چون عبد ذلیل حاکم اسلامی باشد ان رجل نمی گوید و آن جاهایی که باید مطیع ولایت باشد همچون غلام حاکم اسلامی و ولایت سربازی می کند و سر خود و مال خود را می دهد مثل عمار و مالک اشتر و ... و جایگاه و منزلت خود را می داند و مثل طلحه و زبیر و موسی اشعری و اشعث نمی شود ، آن کسی که جاهل به اندازه خودش است به اندازه غیر خودش جاهل تر است مثل مَنْ‌ عَرَفَ‌ نَفْسَهُ‌ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ[3] می گوییم اگر کسی خودش را شناخت خدای خودش را شناخته در اینجا هم اگر کسی جایگاه خودش را شناخت می فهمد باید مطیع ولایت بشود ، وقتی اینها را می خواهی به کار بگیری زیاد حسن ظن و اطمینان نداشته باش و فکر نکن اختیار و انتخاب کردن تو از روی تیزهوشی بوده و اینها را از روی اطمینان انتخاب کردی خیر زیاد خوش باور نباش .

فَإِنَّ الرِّجَالَ يَتَعَرَّضُونَ لِفِرَاسَاتِ الْوُلاَةِ بِتَصَنُّعِهِمْ وَحُسْنِ خِدْمَتِهِمْ، وَلَيْسَ وَرَاءَ ذلِكَ مِنَ النَّصِيحَةِ وَالاْمَانَةِ شَيْءٌ. وَلكِنِ اخْتَبِرْهُمْ بِمَا وُلُّوا لِلصَّالِحِينَ قَبْلَكَ، فَاعْمِدْ لاِحْسَنِهِمْ كَانَ فِي الْعَامَّةِ أَثَراً، وَ أَعْرَفِهِمْ بِالاْمَانَةِ وَجْهاً، [4]

توضیح استاد : رجالی که دور خود جمع می کنی گاهی این طور هستند که با تصنع و با ظاهر سازی عظمت و حیثیت ولات و حاکمیت اسلامی را متعرض می شوند ، اما در پشت این ظاهر سازی نه امانت دار است و نه خیرخواه است ، کسانی که ظاهر سازی می کنند اینها رو حافظ اصرار و مکاتبات و ... خودت قرار نده بلکه کسانی که امتحان خودشان را در حاکمیت های اسلامی خوب و مثبت امتحان دادند و خدمت خود را به اثبات رسانده اند آنها را مسئول کن ، و آنهایی را که می بینی قرار دادها را خوب تنظیم می کنند و از حیثیت نظام و اسلام دفاع کردند به آنها اعتماد کن و ببین کدام یک از اینها امانت دار بودند .

فَإِنَّ ذلِكَ دَلِيلٌ عَلَى نَصِيحَتِكَ لِلّهِ وَلِمَنْ وُلِّيتَ أَمْرَهُ. وَاجْعَلْ لِرَأْسِ كُلِّ أَمْر مِنْ أُمُورِكَ رَأْساً مِنْهُمْ، لاَ يَقْهَرُهُ كَبِيرُهَا، وَلاَ يَتَشَتَّتُ عَلَيْهِ كَثِيرُهَا، وَمَهْمَا كَانَ فِي كُتَّابِكَ مِنْ عَيْب فَتَغَابَيْتَ عَنْهُ أُلْزِمْتَهُ.[5]

توضیح استاد :

اگر این طور عمل کردی معلوم می شود در مسیر خدا هستی و مصلحت سنجی تو هم در مسیر خدا و رعیت است و اگر رفتی سراغ انسان های بد و خیانت کار معلوم می شود تو در مسیر شیطان هستی ، وقتی یک انسان خوب انتخاب کردی در این صورت افراد سودجوء نمی توانند به او غلبه پیدا کنند و هر وقت در نوشته ها و قراردادها عیبی دید آن را از تومخفی نکند در نتیجه مشکل دامن گیر تو می شود .