درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /تعامل با اهل خراج

معنای کلمه حَدْوَةٌ : بحث ما در تعاملات حاکم اسلامی با اقشار مختلف جامعه بود در یکی از تعاملاتی که حضرت فرمودند تعاملات حاکم اسلامی با عوامل بود حضرت فرمودند : فَإِنَّ تَعَاهُدَكَ فِي السِّرِّ لامُورِهِمْ حَدْوَةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِعْمَالِ الاْمَانَةِ[1] ، در دو جلسه قبل این را بیان کردیم و کلمه حَدْوَةٌ را معنای لغوی آن را در اینجا به معنای تحت فشار گذاشتن معنا شده و بیشتر این حدا که از حدو است از زجر دادن شتر گرفته شده است و زانوهای شتر را بستن و مانع آزادی او شدن می باشد ، در اینجا حضرت می فرمایند عوامل خود را تحت فشار بگذار تا با رعیت تعامل خوب داشته باشند و برای عوامل خودت عیون بگذار تا اینکه آنها تحت فشار قرار بگیرند و تا بدانند تو مواظب آنها هستی و آنها را می بینی ، تا اینکه امانت مردم را برگردانند و با مردم خوب برخورد کنند .

در جلسه گذشته در ارتباط با کسانی که مالیات از آنها گرفته می شود حضرت سفارشاتی کردند و فرمودند قوام جامعه و قوام حکومت یکی از آن این است به افرادی که مالیات می دهند می باشد و لذا ای مالک آنها را تحت زجر و فشار و زور قرار نده و با آنها مراعات کن و آنها را توجیه کن که با میل مالیات بدهند و باب مالیات دهی بسته نمی شود و به حکومت و حاکمیت خود هم می توانی برسی و تتمه ای دارد این بحث که اگر از تو فرصت خواستند در سیل وخشک سالی و کم بارانی خواستند مراعات کنی تو مراعات کن و سبک بگیر مالیات را بر آنها ، و این اهل مالیات اگر تحت فشار بودند بر آنها سبک بگیر و مراعات کن و این مراعات کردن ذخیره می شود برای آینده حکومت تو و در سختی ها به داد تو می رسند.

وَتَزْيِينِ وِلاَيَتِكَ، مَعَ اسْتِجْلاَبِكَ حُسْنَ ثَنَائِهِمْ (نياتهم)، وَتَبَجُّحِكَ بِاسْتِفَاضَةِ الْعَدْلِ فِيهِمْ، مُعْتَمِداً فَضْلَ قُوَّتِهِمْ، بِمَا ذَخَرْتَ عِنْدَهُمْ مِنْ إِجْمَامِكَ لَهُمْ، وَالثِّقَةَ مِنْهُمْ بِمَا عَوَّدْتَهُمْ مِنْ عَدْلِكَ عَلَيْهِمْ وَرِفْقِكَ بِهِمْ،[2]

توضیح استاد : اینها زینت حکومت تو می شوند باید جلب کنی حسن نظر اینها را که باعث می شود از تو خوب بگویند و بدگویی تو را نمی کنند و موجب خرسندی خود می شوی و شرمنده خود نمی شوی چون به اینها کمک کردی و ظلم نکردی و خوشحال هستی که مراعات اینها را کردی .

فَرُبَّمَا حَدَثَ مِنَ الاْمُورِ مَا إِذَا عَوَّلْتَ فِيهِ عَلَيْهِمْ مِنْ بَعْدُ احْتَمَلُوهُ طَيِّبَةً أَنْفُسُهُمْ بِهِ; فَإِنَّ الْعُمْرَانَ مُحْتَمِلٌ مَا حَمَّلْتَهُ..[3]

توضیح استاد : چه بسا در امور حاکمیت اتفاقاتی می افتد که در این حوادثی که اتفاق می افتد پذیرش اینها با طیب نفس خواهد بود و آسان می پذیرند ، ( در این قسمت استاد فرخ فال نکاتی را برای مضاف و مضاف الیه بیان نمودند که توصیه می شود به فایل صوتی مراجعه شود ) ، و اگر بعد از تخفیفات اتفاقی افتاد و هر زمان اموری را به دوش اهل خراج بگذاری اینها آن بار را تحمل می کنند و می پذیرند ، و ای مالک اگر تو با اینها سازگاری کردی آسان می کند و قابل تحمل می کند آن چه را که به دوش اهل خراج می گذاری ، و اگر تو اهل خراج را رسیدی و آنها به حکومت کمک کردند و زمینه را برای تجارت و کسب و کار آنها فراهم کردی اینها با تو کنار می آیند .

وَإِنَّمَا يُؤْتَى خَرَابُ الاْرْضِ مِنْ إِعْوَازِ أَهْلِهَا، وَإِنَّمَا يُعْوِزُ أَهْلُهَا لاِشْرَافِ أَنْفُسِ الْوُلاَةِ عَلَى الْجَمْعِ، وَسُوءِ ظَنِّهِمْ بِالْبَقَاءِ، وَقِلَّةِ انْتِفَاعِهِمْ بِالْعِبَرِ[4]

توضیح استاد : و اگر تو آسان نگیری اینها به تو کمک نمی کنند و تو هم نمی توانی به فقرا کمک کنی و به هم می ریزد حکومت تو و خرابی به جا می گذاری ، خرابی زمین از جانب تنگ دستی اهلش اتفاق می افتد و همانا اهل این بلاد و این مردم به تنگدستی دچار می شود بواسطه غلبه حاکمان و زور گویی حاکمان که به غارت ببرند اهل رعیت را ، و وقتی اهل رعیت به حاکم سوءظن داشتند با او همکاری نمی کنند و نمی شود از این اهل خراج کمک گرفت و اهل تعامل نمی شوند با حاکمیت اسلامی که توضیحش بماند برای جلسه بعد ان شاءالله .