درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /تعامل با عوامل

در بحث تعاملات حاکمیت با رعیت و جامعه امیرالمومنین علی علیه السلام در بحث تعامل حاکم با قضات و نحوه تعامل حاکم با قضات مطالب بسیار ارزشمند و کلیدی را بیان کردند که در جلسات گذشته به سمع و نظر عزیزان رساندیم ، در فرازهایی از فرمایشات امیرالمومنین علی علیه السلام به حاکم مصر به مالک اشتر نوع تعامل حاکم اسلامی را با عوامل و کارگزاران دولتی بیان می کنند حضرت نسبت به اینکه چگونه عوامل را انتخاب کن ، چگونه آنها را گزینش کن ، قبل از گزینش آنها را آزمایش کن ، از انسان های برجسته و اهل تجربه عواملت را انتخاب کن ، افراد با اصل و نسب و خانواده های اصیل را به عنوان کارگزاران وعوامل خود انتخاب کن ، افرادی که دارای سوابق ارزشمند از نظر صلاح و فلاح و اسلام دارند بپذیر ، افرادی را انتخاب کن که چشم طمع به مال مردم و به بیت المال نداشته باشند ، افرادی را انتخاب کن که کوته نظر نباشند ، افرادی را انتخاب کن که از نظر خُلق و رفتار تمام مباحث اخلاقی را رعایت کنند ، وقتی این افراد را انتخاب کردی آنها را اداره کن و برای تمام کسانی که به عنوان عوامل تو و کارگزاران تو می خواهند با مردم ارتباط برقرار کنند عیون مخفی قرار بده عیون مخفی که رصد کنند که مبادا اینها ولو در گزینش انسان های درستی را انتخاب کنی ولی در ادامه مبادا اینها تحت کمین شیطان ها و شیطان صفت ها قرار بگیرند و در دام انسان های پلید بیفتند باید وقتی عیون تو به تو گزارش کردند دیگر درنگ نکنی و بسنده کن به گزارش عیون خود و آنها را تنبیه کن و متخلفین را و کسانی که دست اندازی در عوامل مردم می کنند تنبیه کن و به گونه ای آنها را خانه نشین کن و به مذلت و بدبختی بکشان که بفهمند نتیجه دست درازی به بیت المال و اموال مسلمین چه عقوبت سختی را دارد ، آنها باید به گونه ای بدنام شوند که دیگر کسی جرات دست درازی به بیت المال نداشته باشد ، خب اینها هر کدام از این تعاملاتی را که من فهرست کردم اینها بسیار جایگاه مهمی را در نظام حکومتی در جامعه دارد ، یک دستور العمل جامع برای چینش عوامل و کارگزاران و ماموران و کسانی که می خواهند در ارتباط با مردم مشکلات مردم را برطرف کنند ، باید این مجموعه در نظام حکومت اسلامی توسط حاکم اسلامی اعمال شود تا حفظ شود جامعه اسلامی ، حفظ بشود خوش بینی به دین و حفظ بشود صلابت دین و حفظ بشود حاکمیت به دین ، اگر هر کدام از اینها مخدوش شود یک شکاف عظیم و مخربی در بدنه نظام حاکمیت اسلامی ایجاد بشود و اینها مطالب بسیار مهمی است . در ادامه حضرت تعامل حاکمیت با کارگزارن و عوامل را بیان می فرمایند :

ثُمَّ انْظُرْ فِي أُمُورِ عُمَّالِكَ فَاسْتَعْمِلْهُمُ اخْتِبَاراً (اختياراً)، وَلاَ تُوَلِّهِمْ مُحَابَاةً وَأَثَرَةً، فَإِنَّهُمَا جِمَاعٌ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ وَالْخِيَانَةِ.[1]

توضیح استاد : توجه کن ببین در امور عواملت به تو چه می گویم: وقتی عوامل را می خواهی انتخاب کنی رسمی انتخاب نکن ابتدا آزمایش کن ببین کار مردم را حل می کند و یا نه به دنبال امورات و کارهای خود می باشد ، مستبد به رای خود نباش و بدون مشورت هم انتخاب نکن و به آنها مسئولیت و ماموریت نده از پیش خود و بدون مشورت ، اگر با استبداد رای و دل خود و خواسته شخصی خودت شد و اگر بدون مشورت این کار رو کردی نتیجه این می شود باب جور و خیانت در جامعه گشوده می شود ،

وَتَوَخَّ مِنْهُمْ أَهْلَ التَّجْرِبَةِ (النّصيحة) وَالْحَيَاءِ، مِنْ أَهْلِ الْبُيُوتَاتِ الصَّالِحَةِ، وَالْقَدَمِ فِي الاْسْلاَمِ الْمُتَقَدِّمَةِ، فَإِنَّهُمْ أَكْرَمُ أَخْلاَقاً، وَأَصَحُّ أَعْرَاضاً (أغراضاً)، وَأَقَلُّ فِي الْمَطَامِعِ إِشْرَاقاً (اسرافاً)، وَأَبْلَغُ فِي عَوَاقِبِ الاْمُورِ نَظَراً. [2]

توضیح استاد : انتخاب کن از بین مردم اهل تجربه را و افرادی که اهل نصحیت هستند و حیا کنند از جامعه اسلامی و از اینکه دست درازی کنند به جامعه اسلامی ، باید بروی در خانواده های متدین و شریف اینها را پیدا کنی نه در جماعتی که هیچ سابقه خوبی ندارند ، و نه از افرادی که تازه مسلمان شدند و معلوم نیست شاید برای منافع خود آمده اند ، این اهل تجربه و حیا اینها بهترین افراد هستند و با کرامت ترین و اخلاق ترین می توانند باشند و در این خانه ها پیدا می شود نه در تازه مسلمان شده ها ، وقتی بروی تو خانواده های با اصالت و کهنه کار و آبرودار و انسان های پسندیده اینها کمتر طمع می کنند به مال مردم ، دور اندیشی اینها خیلی بهتر از آن تازه مسلمان شده ها و تازه مسئولیت دیده هست .

ثُمَّ أَسْبِغْ عَلَيْهِمُ الاْرْزَاقَ، فَإِنَّ ذلِكَ قُوَّةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِصْلاَحِ أَنْفُسِهِمْ، وَغِنًى لَهُمْ عَنْ تَنَاوُلِ مَا تَحْتَ أَيْدِيهِمْ، وَحُجَّةٌ عَلَيْهِمْ إِنْ خَالَفُوا أَمْرَكَ أَوْ ثَلَمُوا أَمَانَتَكَ. ثُمَّ تَفَقَّدْ أَعْمَالَهُمْ، وَابْعَثِ الْعُيُونَ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَالْوَفَاءِ عَلَيْهِمْ، [3]

توضیح استاد : بهترین افراد از بهترین خانواده ها با رعایت مشورت و آزمایش آوردی حالا به آنها رسیدگی کن و از نظر زندگی و مالی به آنها رسیدگی کن که چشم آنها به مال مردم و بیت المال نداشته باشند و نمونه همین بیان را برای قضات هم حضرت بیان کرده بودند ، و این رسیدگی برای اینها قوت می شود و برای اینکه نفس خود را صالح نگه دارند و به دنبال رشوه و دزدی نرود ، در اینصورت ها که بیان کردیم تو اتمام حجت کردی و اگر دست درازی کرد به اموال مسلمین و خیانت کرد به امانت تو ، تو حجت داری برای تنبیه او و مجازات او ، لذا از او مواظبت کن و عیونی از اهل وفا و صدق تو نیاز داری که اعمال اینها را رصد کنند .

فَإِنَّ تَعَاهُدَكَ فِي السِّرِّ لاِمُورِهِمْ حَدْوَةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِعْمَالِ الاْمَانَةِ، وَالرِّفْقِ بِالرَّعِيَّةِ. وَتَحَفَّظْ مِنَ الاْعْوَانِ; فَإِنْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ إِلَى خِيَانَة اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَيْهِ عِنْدَكَ أَخْبَارُ عُيُونِكَ، اكْتَفَيْتَ بِذلِكَ شَاهِداً، [4]

توضیح استاد : وقتی تو در خفا افرادی را می گذاری این افراد موجب خواهند شد که عوامل تو امانت مردم را و امانت نظام را به صاحبش بدهند و اهل رفق ودرست کاری و خوش رفتاری با رعیت تو باشند ، اما اگر عوامل تو احساس کردند نه عینی در کار هست و نه حفاظت اطلاعاتی در کار هست هر کار دوست داشته باشند می کنند ، و اطرافیان خود را با دقت بیشتر برایشان عیون بگذار .