درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/الحكم الولائي /تشریح طبقه نظامیان

بحث ما در تعاملات ولایت و حکومت و تعاملات حاکمیت اسلامی با رعیت خود و نظام بود و در نامه 53 که در واقع حکم انتصاب مالک به حاکمیت مصر است امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند که مالک در رعیت تو طبقات مختلفی هستند طبقه سفلی یعنی نیازمندان و فقیران و طبقه جنود و مرزبانان و طبقه قضات و طبقه عوامل اجرایی و طبقه کتاب و اهل قلم هستند ، هر کدام از این طبقات سهمی و باری را از نظام به دوش می گیرند و هر کدام به تناصب خود و هر کدام هم آبروی نظام هستند . و قضات و عوامل اجرایی و قلم به دستان باید دو قشر جامعه را که فقیران و مرزبانان هستند را حمایت کنند .

ثُمَّ الطَّبَقَةُ السُّفْلَى مِنْ أَهْلِ الْحَاجَةِ وَ الْمَسْكَنَةِ الَّذِينَ يَحِقُّ رِفْدُهُمْ‌ وَ مَعُونَتُهُمْ وَ فِي اللَّهِ لِكُلٍّ سَعَةٌ وَ لِكُلٍّ عَلَى الْوَالِي حَقٌّ بِقَدْرِ مَا يُصْلِحُهُ وَ لَيْسَ يَخْرُجُ الْوَالِي مِنْ حَقِيقَةِ مَا أَلْزَمَهُ اللَّهُ [تَعَالَى‌] مِنْ ذَلِكَ إِلَّا بِالاهْتِمَامِ وَ الِاسْتِعَانَةِ بِاللَّهِ وَ تَوْطِينِ نَفْسِهِ عَلَى لُزُومِ الْحَقِّ وَ الصَّبْرِ عَلَيْهِ فِيمَا خَفَّ عَلَيْهِ أَوْ ثَقُلَ[1]

توضیح استاد : در این بیان امام این طبقه سفلی را حضرت دو بار ذکر کردند اول طبقات بیان می کنند و آخر طبقات هم بیان می کنند ، اگر نظامی و حاکمیتی این طبقه سفلی را رها کرد یعنی پشتوانه جامعه و رعیت خود را از دست داده است چون عموم رعیت و مردم اینها هستند ، و تمام این طبقات جایگاه وسیع خودشان را دارند و نگویید طبقه نیازمندان را رها کنید و بروید به رسیدن به خان و ... یعنی شما نه کم و نه زیاد هر کدام را به اندازه مصلحت او کمک کنی و نظارت کنی ، ای مالک والی و حاکم اسلامی نباید از واقعیتی که خداوند برای او قرار داده است خارج شود و همواره باید در اهتمام و دویدن و پاکار و استعانت به خدا باشد برای این طبقات هفت گانه طبقه سفلی طبقه جنود طبقه قضات طبقه عمال طبقه کتاب طبقه تجار و طبقه ثناعات ، از وظایفی که خدا برای این حاکم قرار داده نسبت به این هفت طبقه این والی و حاکم از عهده اینها بر نمی آید مگر به کار و تلاش و اهتمام شبانه روزی و از خداوند کمک گرفتن و اینکه خودت را آماده کنی که حق را ملازمه باشی و کنار این اهتمام و استعانت صبور باشی در راحتی و سنگینی کار .

فَوَلِّ مِنْ جُنُودِكَ أَنْصَحَهُمْ فِي نَفْسِكَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِإِمَامِكَ وَ [أَطْهَرَهُمْ‌] أَنْقَاهُمْ جَيْباً وَ أَفْضَلَهُمْ حِلْماً[2]

توضیح استاد : ای مالک وقتی در جنود خود می خواهی فرمانده انتخاب کنی انصح و کسی که صالح است و می تواند راه صحیح را برای نبی خدا و برای تو که حاکم اسلامی و امام تو پیشنهاد کند انتخاب کن ، مسئولیت و فرماندهی را در لشکر خود به بهترین و صالح ترین فردی که می تواند پیشنهادهای سازنده بدهد و وقتی پیشنهاد می دهد خدا و رسول و ولی و امام تو را در نظر می گیرد ، یعنی کسانی را نگذار فرمانده که به دنبال پر کردن جیب خود باشد و به دنبال اقوام خود باشد ، و افرادی را انتخاب کن که پاک ترین فرد باشند و با تقواترین باشند و بهترین و با فضیلت ترین و بیشترین حلم و صبوری را در تدبیر امور امنیتی و نظامی نظام داشته باشند .

نظر استاد : پس این واژه و این که از نظامیان بهترین را انتخاب کن مطلبی که امروز بیان کردیم و حالا اینکه چه کسانی بهترین هستند و مالک باید آنها را انتخاب کند مصداقی امیرالمومنین علی علیه السلام بیان کردند که ان شاءالله در جلسه بعد بیان می کنیم .