درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/لزوم حکومت اسلامی /وصی بودن فقیه

بحث ما در تعاملات حکومت و ولایت به اینجا رسید که انسان موجودی اجنماعی است نیاز به قانون دارد و قانون مجری می خواهد و نیاز به حاکمیت دارد و حاکمیت بر اساس احکام شریعتی که داریم حاکمیت اسلامی جواب گوی ضمانت اجرای شریعت است و روایاتی که دلالت بر لزوم حاکمیت اسلامی و محوریت ولایت در حاکمیت اسلامی دارد.

چندین روایت متواتر و متعدد است که یکی از این روایات، روایتی است که در منصب قضا از امیرالمومنین علی علیه السلام نقل شده.

روایت الكافي (ط - الإسلامية)؛ جلد ‌7؛ صفحه 406 روایت 2: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع لِشُرَيْحٍ‌ يَا شُرَيْحُ‌ قَدْ جَلَسْتَ‌ مَجْلِساً لَا يَجْلِسُهُ إِلَّا نَبِيٌّ أَوْ وَصِيُّ نَبِيٍّ أَوْ شَقِيٌّ [1] این روایت که هم در کافی نقل شده و در کتب مختلف این روایت نقل شده و امام خمینی (ره) در کتاب ولایت فقیه مطرح کرده اند .

توضیح استاد : مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ هر دو توثیق دارند، يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ بر اساس توثیق مرحوم نجاشی و مرحوم طوسی و مرحوم حلی ثقه است، يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ نرم افزار نور می گوید علی التحقیق امامی ثقه است اما توثیق خاص ندارد، عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ بنابر توثیق مرحوم نجاشی و مرحوم حلی، ثقه است، إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ بنابر توثیق خاص طوسی و نجاشی ثقه است.

این وضع سند روایت که بیان کردیم، منظور از وَصِيُّ نَبِيٍّ کسی که وصایت از سوی نبی مکرم اسلام وصایت داشته باشد.

نظر امام برای شریح : درباره شریح مطالب زیاد گفته شده و امام خمینی (ره) در ارتباط با شریح می فرمایند: شریح حدود 50 تا 60 سال منصب قضاوت را در کوفه عهده دار بوده است و از افرادی بوده است که بواسطه تقربی که به دستگاه معاویه داشته است حرف ها و فتاوای عجیبی صادر کرده است و بر خلاف حکومت اسلامی قیام کرده است و حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام در دوران حکومت خود نتوانست این شریح را عزل کند بعلت مقاومت رجال کوفه و بعنوان این که شیخین (خلیفه اول و دوم)"علیه ما علیه" این شریح را منصوب کرده بودند به امیرالمومنین علی علیه السلام می گفتند شما بر خلاف عمل شیخین (علیه ما علیه) عمل نکنید، لذا امیرالمومنین علی علیه السلام عدلیه و قضاوت را به شریح واگذار کردند و مواظب بودند که خلاف موازین اسلام حکم نکند، در اصل و نصب و تاریخ شریح آمده است که (ابو امیه شریح بن حارث کندی) اصالتا اهل یمن بوده و قبل از ظهور اسلام به دنیا آمده و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را درک نکرده بوده است، به همین دلیل در شمار صحابه پیامبر شمارش نشده است، در زمان (دومی و عثمان "علیه ما علیه ") و امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام و در زمان معاویه، شریح قاضی کوفه بوده است، و در واقعه عاشورا از جانب (ابن زیاد"لعنت الله علیه") مردم را به قیام علیه امام حسین علیه السلام فراخوانی کرده است.

نظر استاد : نکته ای که اینجا هست این است که این کلام امیرالمومنین علی علیه السلام حکایت می کند از اینکه باید کسی که منصب قضاوت می نشیند از سوی نبی باشد یا خود نبی باشد و اگر چنین نشد شقی است، این معنی و مفهوم این است که تصدی مقام قضاوت از شئونات نبی مکرم صلی الله علیه و آله و اوصیاء نبی است و این کلمه وصی اطلاق دارد.

روایت الكافي (ط - الإسلامية)؛ جلد ‌7؛ صفحه 406 روایت 1: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اتَّقُوا الْحُكُومَةَ فَإِنَّ الْحُكُومَةَ إِنَّمَا هِيَ لِلْإِمَامِ الْعَالِمِ بِالْقَضَاءِ الْعَادِلِ‌ فِي‌ الْمُسْلِمِينَ‌ لِنَبِيٍّ أَوْ وَصِيِّ نَبِيٍّ [2] مرحوم کلینی نقل کرده است و از عده ای از مشایخ و اساتید خود، در این روایت امام صادق علیه السلام فرمودند اتَّقُوا الْحُكُومَةَ ای کسانی که سنخیت با اداره حکومت را ندارید پرهیز کنید چون حکومت برای امام عالم به قضا و عادل بین مسلمین است، حکومت از شئونات نبی و اوصیاء نبی است و حکومت باید به عهده نبی و وصی نبی باشد.

در ارتباط با روات این حدیث مطالبی بیان شده، سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ در توثیق ایشان اختلاف است، أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ ایشان با یک (أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ) دیگر که واقفی است مشترک و مختلط شده است، سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ بن دهقان بن نافله را می گویند قاری قرآن و فقیه و محدث و از اصحاب و معتدمان امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام بوده است.

روایت از کتاب كمال الدين و تمام النعمة حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ‌ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِيَّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنْ يُوصِلَ لِي كِتَاباً قَدْ سَأَلْتُ فِيهِ عَنْ مَسَائِلَ أَشْكَلَتْ عَلَيَّ فَوَرَدَتْ فِي التَّوْقِيعِ بِخَطِّ مَوْلَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ علیه السلام‌ أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ أَرْشَدَكَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَكَ مِنْ أَمْرِ الْمُنْكِرِينَ لِي مِنْ أَهْلِ بَيْتِنَا ........ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ وَ أَمَّا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَ عَنْ أَبِيهِ مِنْ قَبْلُ فَإِنَّهُ ثِقَتِي وَ كِتَابُهُ كِتَابِي...[3]

بیان امام خمینی : امام خمینی (ره) در ذیل این روایت فرمودند منظور از الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ مسائل و احکام شرعی نیست، نویسنده نامه نمی خواهد بپرسد درباره مسائل تازه ای که برای ما رخ میدهد چه کنیم به خاطر اینکه مسائل فقهی مشخص بوده است و از طرفی روایت هم متواتر است.

نظر استاد : این روایت هم از روایاتی است که می شود به آن مراجعه کرد و طبق آن عمل کرد و بر اساس این روایت متواتر محوریت ولایت برای حاکمیت اسلامی قابل اثبات است و نمی توان شک کرد بر این که حاکمیت اسلامی چرا بر اساس ولایت باشد، این روایات متعدد که گفتیم حکایت از نقش محوری ولایت در حاکمیت اسلامی دارد.

ان شاء الله ادامه روایات بماند برای جلسه آینده