درس تفسیر استاد محسن فقیهی

موضوع: تفسیر قرآن کریم/تفسیر سوره مبارک بقره /آیه 100

موضوع: تفسیر سوره بقره/ آیه 100

﴿أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَريقٌ مِنْهُمْ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا يُؤْمِنُونَ﴾[1]

﴿أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَريقٌ مِنْهُمْ﴾ هرگاه عهد و پیمانی می‌بستند آن را زیر پا می‌گذاشتند و بر خلاف آن عمل می‌کردند اینها از اول اینگونه بوده‌اند، ﴿بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا يُؤْمِنُونَ﴾ اکثر اینها ایمان ندارند. یکی از بهانه‌های بنی‌اسرائیل این بود که می‌گفتند ﴿لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً﴾[2] ما به تو ایمان نمی‌آوریم تا خدا را با چشم ببینیم. بعد از آن بود که خداوند با حضرت موسی(ع) صحبت کرد که شاید اینها از بهانه جویی دست بردارند.

نکته‌ای که در این آیه شریفه ذکر شده این است که ﴿یؤمنون﴾ صیغه مضارع است و مفید دوام و استمرار است؛ یعنی بعضی‌ها یک یا دو مرتبه نقض عهد می کنند ولی برنامه بعضی از افراد نقض عهد است و مرتب عهد می بندند و به آن پایبند نیستند. پیمان می‌بندند و از آن منافعی می‌برند و بعد از آن نقض عهد می‌کنند. ﴿یؤمنون﴾ اشاره به گروه دوم است که به صورت مرتب و مدام نقض عهد می‌کنند. این روحیه در میان بنی‌اسرائیل وجود دارد و همان‌طور که در گذشته پیمان‌شکن بوده‌اند، در حال حاضر هم پیمان‌شکن هستند و در آینده نیز پیمان‌شکن خواهند بود.

از این آیه شریفه استفاده می‌شود که قوم یهود چند دسته هستند: اینکه می‌فرماید ﴿بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا يُؤْمِنُونَ﴾ یعنی اقلیتی وجود دارند که با ایمان هستند و مؤمن واقعی به تورات هستند و به آن عمل می‌کنند و نقض عهد هم نمی‌کنند. دسته دوم که اکثریت بنی‌اسرائیل هستند، کسانی هستند که به تورات ایمان ندارند و عهد و پیمان خود را نقض می‌کنند. دسته دیگر نیز جاهل هستند و از تورات و دستورات آن خبر ندارند و مخالفت آن‌ها به خاطر جهل آنهاست و با اکثریت همراه می‌شوند.

این چهار گروه در بنی‌اسرائیل وجود دارند که اکثریت آن‌ها ایمان ندارند ﴿بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا يُؤْمِنُونَ﴾.

معنای نبذ: نبذه در لغت به معنای دور انداختن به همراه بی اعتنایی است. قوم یهود کسانی هستند که عهد و پیمان خود را بی اعتنایی دور می‌اندازند و زیر پا می‌گذارند. اینطور نیست که به خاطر عذر یا مشکلی عهد و پیمان را کنار گذاشته باشند بلکه با بی اعتنایی عهد خود را زیر پا گذاشتند.

گاهی کسی به خاطر هوای نفس و شهوت با خدا مخالفت می‌کند، کار خلافی را انجام می‌دهد و بعد پشیمان می‌شود و توبه می‌کند، در دعای ابوحمزه می‌خوانید «غلبنی هوای» هوای نفس بر من غالب شد و این گناه را انجام دادم؛ خدا هم می‌بخشد، چون غفور و رحیم است. اما گاهی کسی با دشمنی و عناد عمل می‌کند، پول دارد ولی قسطش را پرداخت نمی‌کند، می‌تواند به عهدش وفا کند ولی با بی اعتنایی آن را زیر پا می‌گذارد، بنی‌اسرائیل از این قبیل هستند و از روی علم و عمد مخالفت می‌کنند. لذا معنای نبذه که در رابطه با یهود به کار رفته کاشف از این مطلب است که یهود از روی علم و عمد و با لجبازی مخالفت می‌کنند.